Ένα ζήτημα που έχει ανακύψει ως σημείο της εποχής λόγω της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε, είναι το πώς μπορούμε να εντάξουμε τα παιδιά στην οικονομική πραγματικότητα που ζούμε με τον κατάλληλο τρόπο, ώστε να μην τα αφήσουμε να ανησυχούν μόνα τους, θεωρώντας ότι έτσι τα προστατεύουμε.
Σαν γονείς, συχνά έχουμε τη λανθασμένη αντίληψη ότι μπορούμε να κρύψουμε από τα παιδιά μας τα δύσκολα ή δυσάρεστα ζητήματα που μας απασχολούν. Είναι όντως, σημαντικό να είμαστε ευαίσθητοι απέναντι στα παιδιά και να κατανοούμε ότι η εμπειρία τους στη ζωή είναι ανεπαρκής για να αντιμετωπίσουν πολλές επίπονες εκφάνσεις της ανθρώπινης ύπαρξης.
Από την άλλη πλευρά όμως, με το να αποφεύγουμε όλα αυτά τα θέματα, στην ουσία προστατεύουμε τα παιδιά μας από μια πραγματικότητα που ούτως ή άλλως θα αντιμετωπίσουν και μάλιστα πιθανότατα να την μεταφράσουν με λάθος τρόπο αν τους αφήσουμε σε άγνοια. Αν θέλουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν σε ένα ανοιχτό, ειλικρινές περιβάλλον, όπου νιώθουν ότι μπορούν να μοιραστούν τα συναισθήματα, τις απόψεις και τους προβληματισμούς τους, θα πρέπει να τα συμπεριλαμβάνουμε σε ότι συμβαίνει.
Πολλοί από εμάς έχουμε μνήμες από την παιδική μας ηλικία, με την οικογένεια να μας προστατεύει, κρατώντας μας διάφορα μυστικά. Όταν συνέβαινε αυτό τις περισσότερες φορές ήμασταν σε θέση να καταλάβουμε ότι κάτι περίεργο συμβαίνει, χωρίς να μαθαίνουμε τι είναι αυτό, αφού κανείς δεν μας εξηγούσε, αλλά αυτό που μας σχηματιζόταν σαν εντύπωση ήταν ότι μας άφηναν απέξω από κάτι και όχι ότι μας προστάτευαν. Το γεγονός αυτό μπορεί να έχει προεκτάσεις στην επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά τους και στο μέλλον, καθώς μπορεί να δημιουργείται σε αυτά αίσθηση καχυποψίας ή έλλειψη εμπιστοσύνης, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εκφραστούν και εκείνα, όταν θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα στη δική τους ζωή.
Οικονομική κρίση και στρες στα παιδιά
Μεγάλο ποσοστό Αμερικανών δηλώνουν αύξηση του στρες σε περιόδους οικονομικής κρίσης το οποίο έχει αντίκτυπο στην οικογενειακή ζωή και στις σχέσεις μεταξύ των μελών της. Παρ’ όλα αυτά λίγοι γνωρίζουν πως οι αντιδράσεις σε αυτές τις οικονομικές πιέσεις προσιδιάζουν από ψυχολογική άποψη στα συμπτώματα που παρατηρείται ότι ακολουθούν φυσικές καταστροφές, όπως σεισμοί, τυφώνες, πλημμύρες ή τρομοκρατικές επιθέσεις. Για το λόγο αυτό, η μείωση του στρες και η προαγωγή της ψυχικής υγείας για τα άτομα που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από την οικονομική κρίση στην παρούσα φάση είναι τόσο απαραίτητη όσο και για άτομα που έχουν υπάρξει θύματα φυσικών ή μη καταστροφών.
Το στρες στα παιδιά είναι συνδεδεμένο με μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς, ενώ επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, αφήνοντας τα παιδιά εκτεθειμένα στην εκδήλωση χρόνιων νοσημάτων στην παρούσα και τη μετέπειτα ζωή τους. Σαν γονείς είμαστε επιφορτισμένοι περισσότερο από άλλοτε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από το να γίνουν αποδέκτες των δικών μας προβλημάτων και να τα βοηθήσουμε να αντιμετωπίσουν το στρες, αφού τα ίδια δεν έχουν τα εφόδια να διαχειριστούν τέτοιες καταστάσεις.
Ενδείξεις στρες στα παιδιά
Παρότι τα παιδιά ανταποκρίνονται στο στρες με διαφορετικό τρόπο, υπάρχουν κάποια σημάδια που είναι κοινά σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες και που οι ενήλικες μπορούν να τα αναγνωρίσουν. Τα παιδιά ανταποκρίνονται στο στρες ανάλογα με το αναπτυξιακό τους στάδιο και την αντίληψη που έχουν για τις αντιδράσεις της οικογένειάς τους. Συχνά, ο πιο χαρακτηριστικός δείκτης για την παρουσία στρες είναι κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά και όχι η ίδια η συμπεριφορά.
Ηλικίες 1-5: Έχοντας λίγες δεξιότητες σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε κάποια ενδεχόμενη αλλαγή ή απώλεια και εξαρτώνται από τους γονείς, την οικογένεια και τους εκπαιδευτικούς. Συχνά τα παιδιά που βιώνουν στρες σε αυτές τις ηλικίες υποχωρούν σε ένα προηγούμενο συμπεριφορικό στάδιο. Π.χ. παιδιά 4-6 ετών επιστρέφουν στο πιπίλισμα του αντίχειρα ή στο να βρέχουν το κρεβάτι τους κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μπορεί να προσκολληθούν σε κάποιο γονέα ή σε κάποιο μέρος που νιώθουν ασφάλεια. Γενικά, αλλαγές στο φαγητό, στον ύπνο, υπερκινητικότητα, επιθετικότητα, συστολή είναι δείκτες που μπορεί να υποκρύπτουν την παρουσία στρες στις ηλικίες αυτές.
Ηλικίες 5-11: Και σε αυτό το στάδιο τα παιδιά είναι πιθανό να επιστρέψουν σε συμπεριφορές προηγούμενων σταδίων στην παρουσία στρες. Είναι πιθανή η απομάκρυνση από φίλους, η ανάγκη περισσότερης προσοχής από τους γονείς, επιθετικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης ή ακόμα και σωματικές εκδηλώσεις π.χ. πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι, χωρίς προφανή αιτία.
Εφηβεία: Στις ηλικίες 12-14 το στρες εκδηλώνεται με ασαφή σωματικά προβλήματα, εγκατάλειψη σχολικών υποχρεώσεων, απόσυρση, παραβατική συμπεριφορά, πειραματισμό με ουσίες και αλκοόλ.
Στην όψιμη εφηβεία το στρες εκδηλώνεται με αίσθημα του αβοήθητου και ενοχής, καθώς νιώθουν ότι δεν μπορούν να αναλάβουν πλήρως τις ευθύνες ενός ενήλικα ή να συνεισφέρουν στη λύση του προβλήματος. Επίσης, είναι πιθανό στο στάδιο αυτό να αρνούνται τα συναισθήματά τους.
Οι παρακάτω προτάσεις αφορούν τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για τα οικονομικά προβλήματα, χωρίς να τους προκαλέσουμε ανώφελο άγχος ή ανησυχία.
Βήμα 1ο Πριν εξηγήσουμε οτιδήποτε:
Αναγνωρίζουμε ότι το παιδί έχει αίσθηση του τι συμβαίνει. Ανεξάρτητα από την ηλικία στην οποία βρίσκονται τα παιδιά αισθάνονται την ανησυχία των γονιών τους, γιατί είναι συντονισμένα από τη φύση τους με την συναισθηματική κατάσταση των γονιών τους, όσο και αν εκείνοι νομίζουν ότι μπορούν να την κρύψουν, ενώ επειδή οι γονείς το παραβλέπουν αυτό, τους δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν τους αφορά το τι συμβαίνει και δεν έχουν κανέναν να συζητήσουν το πώς νιώθουν. Το ότι δεν κατανοούν τι συμβαίνει δε σημαίνει και ότι δεν επηρεάζονται από αυτό και από τις αντιδράσεις που προκαλεί αυτό στα προσφιλή τους πρόσωπα.
Αναγνωρίζουμε τη δική μας συναισθηματική κατάσταση και του παιδιού. Το πιο δραματικό γεγονός που βιώνει το παιδί είναι η ένταση και η ανησυχία στην οικογένεια. Για το λόγο αυτό, το πρώτο πράγμα που χρειάζεται είναι να αναφερθούμε στα συναισθήματα του παιδιού και στα προβλήματα που βιώνει η οικογένεια. Αν το παιδί είναι φοβισμένο, είναι σημαντικό να ακούσουμε τους φόβους του και να το διαβεβαιώσουμε πως οποιαδήποτε αλλαγή και αν χρειαστεί να γίνει (π.χ. μετακόμιση, αλλαγή σχολείου) εμείς θα είμαστε δίπλα του.
Επίσης, είναι καλό να δίνουμε στο παιδί μια ρεαλιστική εικόνα της πραγματικότητας και να του εξηγούμε πως μπορεί κάποιες φορές σε επαφές μας με άλλους ενήλικες να ακουγόμαστε πιο συγχυσμένοι από ότι πραγματικά είμαστε, ότι παρά την ανησυχία μας κάνουμε τις απαραίτητες κινήσεις για να λύσουμε το πρόβλημα και ότι φυσικά αυτά είναι προβλήματα που οι λύσεις τους βαραίνουν τους μεγάλους και όχι τα παιδιά, τα οποία σε κάθε περίπτωση δεν έχουν καμιά ευθύνη για το πρόβλημα και αξίζουν όλες τις θυσίες των γονιών τους.
Συνειδητοποιούμε ότι μιλάμε σε ένα παιδί και όχι σε έναν ενήλικα. Ακριβώς επειδή τα παιδιά δεν έχουν τη νοημοσύνη και την γνωστική ικανότητα ενός ενήλικα και νιώθουν απειλή από παράγοντες μη απειλητικούς για τους ενήλικες, πρέπει να τους παρουσιάζουμε μια απλή και σε καμιά περίπτωση τραγική περιγραφή της κατάστασης.
Βήμα 2ο Εξηγούμε την οικονομική κρίση:
Θα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας πως το παιδί δεν μαθαίνει μόνο από αυτά που του λέμε, αλλά και από τον τρόπο που τα λέμε. ’ρα, εκτός από την εξήγηση εξίσου σημαντικά είναι η συμπεριφορά, ο τόνος τη φωνής, το βλέμμα, από τα οποία μαθαίνει τον τρόπο που θα αντιμετωπίσει εκείνο τα προβλήματα που θα προκύψουν κάποια στιγμή στη ζωή του. Όταν λοιπόν συζητάμε δύσκολα θέματα πρέπει να μιλάμε καθαρά, ήρεμα, με αυτοπεποίθηση, να είμαστε ευαίσθητοι στις συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών, να τα ενθαρρύνουμε να εκφράζουν την άποψή τους και κυρίως να έχουμε στο μυαλό μας ότι πρόκειται για συζήτηση μεταξύ μας και όχι για μονόλογο δικό μας.
Άλλες σημαντικές συμβουλές είναι να μην επιτρέπουμε οι συζητήσεις που αφορούν οικονομικά ζητήματα να καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος χρόνου μέσα στην οικογένεια, αλλά να λειτουργεί όλη η οικογένεια σαν ομάδα απέναντι στο ζήτημα αυτό, με το να το κουβεντιάζουν όλοι μαζί, να ψάχνουν λύσεις όλοι μαζί -και ας μην μπορούν οι μικρότεροι – και να συμμετέχουν όλοι μαζί στις λύσεις που προτείνονται. Ακόμα και οι μικρότεροι μπορούν να συμμετάσχουν με δραστηριότητες, όπως π.χ. να υπενθυμίζουν να σβήνουν τα φώτα στο σπίτι.
Τέλος, στην περίπτωση που το στρες που οφείλεται σε τέτοια ζητήματα ξεπεράσει τα όρια, αυτό δεν θα πρέπει να θεωρηθεί σημείο αδυναμίας ή αποτυχίας, αλλά να ζητηθεί εξωτερική βοήθεια από ειδικούς υγείας για ένα ή περισσότερα μέλη της οικογένειας.
Μια τέτοια συζήτηση μπορεί να αποτελέσει μια καλή ευκαιρία να εξηγήσουμε στα παιδιά την αξία των χρημάτων, το γεγονός ότι άλλες φορές είναι πιο δύσκολο και άλλες φορές πιο εύκολο να βγάλουμε να λεφτά, πως υπάρχουν και άλλα πράγματα πιο σημαντικά στη ζωή που δεν εξαρτώνται από τα χρήματα και δεν μπορούν να εξαγοραστούν, τη διαφορά ανάμεσα στην πραγματική ανάγκη και την πλασματική. Οι παρέες, οι φιλίες και τα πράγματα που τους αρέσει να κάνουν υπάρχουν και χωρίς χρήματα και η αξία των ίδιων δεν εξαρτάται από τα χρήματα που έχουν, αλλά από το τι άνθρωποι είναι.
Επίσης, είναι καλό να πούμε στα παιδιά μας ότι ενώ όλοι δουλεύουμε για να λύσουμε τα προβλήματα, μπορούν να βοηθήσουν και αυτά. Η αίσθηση της συμμετοχής είναι ο καλύτερος τρόπος να διαλυθεί ο φόβος στα παιδιά πχ με το να ζητάμε τη βοήθειά τους σε εθελοντικές ενέργειες της κοινότητας μας για τη βοήθεια ανθρώπων που το έχουν ανάγκη. Με τον τρόπο αυτό διδάσκουμε στα παιδιά μας τόσο την αξία του να βοηθάμε εκείνους που το έχουν ανάγκη στη ζωή, όσο και του να δεχόμαστε εμείς βοήθεια όταν το χρειαζόμαστε.
Πηγή: neaygeia.gr
