Ένα από τα δροσερά ακόμη γαλλικά βράδια, αποφάσισα να περάσω την ώρα μου με μια ταινία. «We need to talk about Kevin». Τυχαία επιλογή κι όμως …με έκανε να αναρωτηθώ αρκετά. Κυρίως σχετικά με τον «δεσμό» μητέρας παιδιού. Ύστερα από αρκετή σκέψη, γιατί αμέσως μετά το τέλος της ήμουν μάλλον αρκετά σοκαρισμένη. Τη συστήνω βέβαια ανεπιφύλακτα.
«Συναισθηματικός δεσμός» λοιπόν? Η έννοια του συναισθηματικού δεσμού αναπτύχτηκε και μελετήθηκε αρκετά κυρίως από τους Bowlby (1995) και Ainsworth (1978) και περιγράφει το ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο που αναπτύσσεται μεταξύ βρέφους και μητέρας. Αρκετά νωρίτερα, ο Freud και οι συνεχιστές του έχουν διεισδύσει στο συγκεκριμένο θέμα, θέτοντας το στο κέντρο της Ψυχαναλυτικής θεωρίας. Η σχέση μητέρας βρέφους είναι η πιο αρχέγονη αίσθηση. Ξεκινώντας ως αντικείμενο της φαντασίας των γονιών του, το βρέφος μετατρέπεται σε αντικείμενο επιθυμίας της μητέρας του για να καταλήγει στην τελική του διάσταση, ως υποκείμενο του ίδιου του εαυτού. Πριν τη γέννηση του, το βρέφος ζει σε μια μόνιμη και σταθερή κατάσταση ευδαιμονίας. Έτσι, ερχόμενο στον κόσμο με τις συντριπτικές αλλαγές που συνεχώς το κατακλύζουν αποζητά με κάθε τρόπο να βρει τον «δρόμο προς τα πίσω». (Grunberger, 2006). Στα μάτια του, η μητέρα είναι παντοδύναμη, πηγή ατελεύτητης ικανοποίησης. Στην ουσία είναι εκείνη που ,μπορεί να του παρέχει τροφή και έτσι να καλύψει την πιο βασική του ανάγκη. Η απομάκρυνση του βρέφους από το μητρικό στήθος είναι κάτι αναγκαίο, όχι από ψυχολογικής αλλά από κοινωνικής άποψης, και αν αυτό γίνει «βίαια» οδηγεί συχνά σε κάποιες μορφές ψυχοπαθολογίας, κυρίως διαταραχές στην πρόσληψη τροφής. Φτάνουμε, λοιπόν, στο κεντρικό ψυχαναλυτικό ερώτημα «τι θέλει από εμένα αυτό το μητρικό Άλλο?», ερώτημα στο όποιο το βρέφος ψάχνει τρόπους να απαντήσει με τον πιο κατάλληλο τρόπο. Αρχικά, το υποκείμενο είναι προσκολλημένο και απόλυτα εξαρτώμενο από τη μητέρα. Στην πορεία συνειδητοποιεί πως πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί και να αποκολληθεί από τον μητρικό δεσμό, «δημιουργώντας την δική του φωνή», χαράσσοντας τον δικό του δρόμο. Ρισκάρει όμως, απομακρυνόμενο από τη μητέρα του να χάσει την αγάπη και την προστασία της, κάτι που οι Ψυχαναλυτικοί ονομάζουν «αρχέγονη ενοχικότητα». Η ιδανική μητέρα, εκείνη που ξέρει να χειρίζεται μια τέτοια κατάσταση είναι κατά τον Winnicott η «ικανοποιητικά επαρκής μητέρα», εκείνη που ξέρει να σώζει την επιθυμία του παιδιού και να δημιουργεί την απαραίτητη έλλειψη της. Είναι εκείνη που κάνει κατανοητό πως ο ρόλος της δεν είναι μόνο εκείνος της μητέρας, πως το αντικείμενο επιθυμίας της δεν παραμένει για πάντα το παιδί, αλλά ορίζει μια ιδανική ισορροπία ανάμεσα σε όλα αυτά, ώστε να οδηγήσει το «μικρό» της στο δικό του δρόμο.
Και αν όλη αυτή η πορεία δεν ακολουθείται? Και αν για διάφορους λόγους το παιδί δεν δεθεί με την μητέρα του με τρόπο ικανοποιητικό και πλήρη για την μετέπειτα ανάπτυξη του? Συχνά συναντάμε προβλήματα είτε από την πλευρά της προσκόλλησης είτε από την ακριβώς αντίθετη. Η δημιουργία ενός δεσμού περιγράφεται ως έρωτας, η διατήρηση του ως αγάπη και η απώλεια του ως πένθος η θρήνος. Η απειλή της απώλειας φέρνει άγχος και η ιδία η απώλεια φέρνει λύπη. Άγχος και λύπη προκαλούν θυμό. Ύστερα από μελέτες, η απουσία συναισθηματικού δεσμού στην παιδική ηλικία μπορεί να προκαλέσει δυο είδη ψυχιατρικών συνδρόμων: ψυχοπαθητική προσωπικότητα και κατάθλιψη. Με αλλά λόγια η απώλεια συναισθηματικού δεσμού περιγράφεται ως «επίμονη παραμέληση βασικών συναισθηματικών αναγκών του παιδιού για ανακούφιση, ερεθίσματα και στοργή» (APA, 1994). Άλλωστε το πιο σημαντικό για το βρέφος, όπως προανέφερα, είναι να δημιουργήσει έναν ισχυρό συναισθηματικό δεσμό, κάτι το οποίο μπορεί να του παρέχει η μητέρα. Επομένως, ένας ασφαλής συναισθηματικός δεσμός, δεσμός που περιτριγυρίζεται από θετικά συναισθήματα, επιδρά θετικά στη γενικότερη κοινωνική και ψυχική πορεία του παιδιού.
Πολλές φορές λέμε πως μια αγκαλιά αρκεί, πράγμα που ισχύει πραγματικά. Αν, λοιπόν, δείτε την ταινία που προανέφερα θα διαπιστώσετε πως ακόμη και καθυστερημένα, η μητρική αγκαλιά που ποτέ δεν είχε χαρεί ο πρωταγωνιστής και που τόσα προβλήματα ψυχολογικής φύσεως του δημιούργησε, στην πορεία κατάφερε σημαντικές αλλαγές. Φαίνεται πως είναι πολύ σημαντικό για κάθε παιδί να νιώσει αγαπητό και ποθητό από του γονείς και κυρίως από τη μητέρα του με την όποια αναπτύσσει συνήθως και τον πρώτο του δεσμό. Αναλογιστείτε πόσα θετικά συναισθήματα μπορεί να προσφέρει ένα χαμόγελο, ένα άγγιγμα, μια μητρική αγκαλιά. Αναμφισβήτητα, τόσα πολλά, που είναι ικανά να θωρακίσουν τον ψυχικό κόσμο κάθε παιδιού. Πρόσφατες έρευνες μάλιστα δείχνουν πως μπορούν να θωρακίσουν ακόμη και το ανοσοποιητικό σύστημα! Ας μην υποτιμούμε λοιπόν την αξία μιας αγκαλιάς. Δεν κοστίζει τίποτα κι όμως.. κοστίζει τόσα πολλά αν απουσιάζει.
Άρθρο: Κατερίνα Γκικοπούλου
Ψυχολόγος
Πηγή: animartists.com
