Του Αλέξανδρου Στράτου,
Δ/ντής προσέγγισης

Πολύς λόγος γίνεται για τη συγκέντρωση προσοχής και για τον έλεγχο της κινητικότητας ενός παιδιού. Άραγε είναι όλα μία διάγνωση; Είναι όλα ένα «Σύνδρομο Διάσπασης Προσοχής και Υπερκινητικότητας»;  Είναι όλα ένα «τσουβάλι» που μπαίνουν όλα μέσα; Πριν βάλουμε απλές ταμπέλες, δεν χάνουμε τίποτα να ρίξουμε μία ματιά σε αυτό το άρθρο.

Στηριγμένος λοιπόν σε ένα άρθρο με τίτλο “Twenty-Two Reasons Why a Child Can’t Sit Still” της Loren Shlaes, OTR/L και στηριγμένος στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, θέλησα να διαχωρίσω όσο γίνεται απλούστερα τους τύπους των παιδιών με δυσκολίες ώστε όλοι μαζί να αναλογιστούμε ως γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί (μέσω της κλινικής συλλογιστικής) τους δικούς μας ρόλους στην εξακρίβωση των υποβοσκόντων  δυσκολιών ενός παιδιού με δυσκολίες στην προσοχή και τον έλεγχο της υπερκίνησης.

Βλέποντας λοιπόν ένα παιδί να διασπάται η προσοχή του και να είναι υπερκινητικό, ας σκεφτούμε αρχικά ότι αυτό το συμπεριφεριολογικό εξερχόμενο είναι η κορυφή του παγόβουνου. Είναι η «μεγάλη εικόνα» του και η «ταμπέλα» του. Ας σκεφτούμε όμως κάποιες πιθανότητες που προέρχονται από το νευροαισθητηριακό του τομέα, συμπεριφεριολογικά δεδομένα αλλά και δεδομένα σκέψης. Ας δούμε όμως προσεχτικά:
Μήπως το παιδί ………………… :

1.Δεν παίρνει αρκετή σωματική άσκηση και κινητική επανατροφοδότηση; Τα παιδιά έχουν καθημερινή ανάγκη τεράστιας ποσότητας κίνησης, κατά προτίμηση σε ανοιχτούς χώρους (στη φύση ή σε φυσικά περιβάλλοντα). Η κίνηση και η σωματική άσκηση είναι τόσο σημαντικές για τα παιδιά όσο και η σωστή διατροφή προκειμένου το νευρικό τους σύστημα να παραμείνει οργανωμένο, να αναπτυχθεί και να ωριμάσει και να βελτιωθούν ο συντονισμός, η αντοχή, ο κινητικός σχεδιασμός τους και η γενικότερη φυσική τους υγεία. Πολλοί από εμάς ζούμε στις πόλεις και έχουμε ξεχάσει πόσο σημαντικό είναι για την υγεία και την ανάπτυξη ενός παιδιού να πάει έξω και να παίξει. Συχνά οι δάσκαλοι στο Σχολείο φτάνουν στο σημείο να αφαιρούν σε ένα παιδί την έξοδο στο διάλειμμα ως τιμωρία. Ένα τεράστιο λάθος. Το παιδί αντιδρά με υπερκίνηση γιατί το νευρικό του σύστημα χρειάζεται περισσότερη κίνηση, όχι γιατί θα συμμορφωθεί με λιγότερη!

2.Έχει κακή σταθερότητα στάσης του σώματος, χαμηλό μυϊκό τόνο και αδύναμο κορμό και σπονδυλική στήλη; Αυτό καθιστά το κάθισμα σημαντικά κουραστικό, δυσάρεστο και επώδυνο. Ιδίως κατά την ώρα του κύκλου, το παιδί εξαντλείται με το να κάθεται, αφού αυτού του τύπου το κάθισμα δεν υποστηρίζει από κάπου τον κορμό και την πλάτη που έχει ανάγκη το παιδί με χαμηλή σταθερότητα κορμού και κακή έκταση.

3.Κάθεται στο σχολείο σε καρέκλα ή θρανίο που δεν ταιριάζει στον σωματότυπό του; Πολύ συχνά συναντάμε στις τάξεις παιδιά των οποίων τα θρανία κυριολεκτικά τους έρχονται μέχρι το λαιμό τους, ή οι καρέκλες τους είναι τόσο ψηλές που τα πόδια τους κρέμονται στο πάτωμα. Σε αντίστοιχη εργονομική τοποθέτηση, ούτε εμείς ως ενήλικες δεν θα μπορούσαμε να καθίσουμε και να κάνουμε τη δουλειά μας.

4.Είναι απτικά αμυντικό και τα ρούχα του το ενοχλούν; Πολύ συχνά τα παιδιά με απτική αμυντικότητα αισθάνονται αφόρητα με τα λάστιχα στις κάλτσες τους, τις υφές των ρούχων τους, τις ετικέτες κλπ με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ηρεμήσουν και να έχουν την ανάγκη να κινηθούν.

5.Έχοντας απτική αμυντικότητα κάθεται σε πολύ κοντινή απόσταση με τους άλλους; Σε αυτή την περίπτωση το σύστημα συναγερμού του παιδιού είναι σε συνεχή ενεργοποίηση και το ωθεί να φύγει από το φόβο ή την αγωνία μην το ακουμπήσουν.

6.Κάθεται με εκτεθειμένη την πλάτη του προς τον ανοιχτό χώρο και οι άλλοι άνθρωποι ή τα άλλα παιδιά περπατούν πίσω του; Κατ’ αυτό τον τρόπο πυροδοτείται και πάλι συναγερμός κινδύνου. Θα πρέπει τα παιδιά με τέτοια ανησυχία να κάθονται με την πλάτη στον τοίχο, κατά προτίμηση σε μια ασφαλή γωνία (θέση ασφάλειας και επόπτευσης).

7.Αντιμετωπίζει κάποιου τύπου ακουστική αμυντικότητα; Σε αυτή την περίπτωση, τα αυτιά του κυριολεκτικά το πονούν όταν υπάρχει στο περιβάλλον κάποιος θόρυβος. Ένα παιδί που μπορεί να διαχειριστεί μια ήσυχη, χαμηλής διέγερσης ατμόσφαιρα αλλά δεν μπορεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του σε ένα θορυβώδες περιβάλλον, πιθανόν να υποφέρει σε περιβάλλοντα ηχητικού χάους, μπορεί να δίνει σημασία σε ήχους που οι άλλοι δεν δίνουν σημασία (πχ ένα σκυλί που γαβγίζει στο βάθος) ή μπορεί να μην καταλαβαίνει τις οδηγίες του δασκάλου, αν τριγύρω υπάρχουν φωνές και φλυαρία.

8.Αντιμετωπίζει μία δυσκολία στην ακουστική οξύτητα (πχ βαρηκοΐα) ή διάκριση που δεν έχει ελεγχθεί; Σε αυτή την περίπτωση του είναι δύσκολο να κατανοήσει αυτά που του ζητούν με αποτέλεσμα να αισθάνεται μεγάλη νευρικότητα και αμηχανία στην Τάξη.

9.Έχει κάποιο πρόβλημα στην οπτική του οξύτητα (πχ υπερμετρωπία ή μυωπία ή αστιγματισμό) ή επεξεργασία που δεν έχει ελεγχθεί; Είναι κουραστικό και απογοητευτικό να προσπαθεί να εργαστεί, αν δεν μπορεί να δει καθαρά τι είναι αυτό που κάνει. Τα μάτια του παιδιού μπορεί να είναι ασταθή και να  βλέπει διπλά, ή να βλέπει τα γράμματα να κινούνται, να τρεμοπαίζουν ή να θολώνουν.

10.Αντιμετωπίζει κάποιου τύπου οπτική αμυντικότητα; Αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται όταν εκτίθενται σε δυνατό φως στην Τάξη, όταν αντανακλά το φως, όταν τρεμοπαίζουν οι λάμπες φθορισμού ή όταν οι τοίχοι των σχολείων είναι γεμάτοι με αφίσες.

11.Αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες με το αιθουσαίο του σύστημα (το σύστημα στο εσωτερικό αυτί); Το αιθουσαίο σύστημα  μας ενημερώνει για τη θέση της κεφαλής μας στο χώρο, τον προσανατολισμό και το σύστημα πλοήγησής μας (πού είμαστε) και αν είμαστε όρθια ή άνετα σε σχέση με την κίνηση. Αν αυτό το σύστημα του παιδιού δεν καταγράφει επαρκώς την κίνηση, δεν ενημερώνεται το σώμα αν μπορεί να καθίσει και να παρακολουθήσει. Το παιδί οδηγείται στο να κινηθεί προκειμένου να λάβει την ένταση που χρειάζεται για να παραμείνει σε κινητικό έλεγχο και καλή διάθεση.

12.Αισθάνεται ότι μουδιάζει το σώμα του όταν παραμένει ακίνητο; Σε μερικά παιδιά το σύστημα ενημέρωσης από τους μυς και τις αρθρώσεις (ιδιοδεκτικό) δεν είναι επαρκές όταν κάθονται ακίνητα και έχουν ανάγκη να ενεργοποιήσουν τους μυς με το να κινηθούν ή να καθίσουν επάνω στο πόδι τους ή να αλλάζουν συνεχώς τη στάση του σώματός τους.

13.Έχει ένα ανώριμο ακόμη (ανέτοιμο) νευρικό σύστημα; Σε πολλά παιδιά (κυρίως με δυσπραξία) το νευρικό τους σύστημα δεν ωριμάζει μαζί με τη χρονολογική ηλικία τους. Αυτό σημαίνει ότι πρωτόγονες μορφές κίνησης (όπως είναι τα αρχέγονα αντανακλαστικά) παραμένουν ενώ θα έπρεπε να έχουν απενεργοποιηθεί. Με βάση αυτά τα αντανακλαστικά (όπως είναι πχ το ασύμμετρο και συμμετρικό τονικό αυχενικό, τονικό λαβυρίνθειο κλπ), οι κινήσεις της κεφαλής προς μία πλευρά επηρεάζουν τόσο το μυϊκό τόνο όσο και τη συμμετρική λειτουργία του σώματος. Αυτό επηρεάζει την ισορροπία του παιδιού, την οπτική του λειτουργία και την εργασία του στη μέση γραμμή.

14.Έχει φτωχή αναπνοή; Η ρηχή ή χωρίς εύρος αναπνοή πυροδοτεί στο σώμα την ανάγκη για κίνηση και αυξάνει τη διέγερση με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολο για αυτό το παιδί να καθίσει ακίνητο.

15.Έχει δυσκολίες στη λειτουργία του μεταβολισμού του και δεν έχει ελεγχθεί; Πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν τροφικές αλλεργίες που δεν έχουν ελεγχθεί, έχουν εντερικά σύνδρομα, δυσπεψίες ή διαταραχές στις κενώσεις (κύρια δυσκοιλιότητα). Επίσης, σε πολλά παιδιά οι γονείς δεν δίνουν προσοχή στις διατροφικές τους συνήθειες με αποτέλεσμα να τρέφονται ανεπαρκώς και να τρώνε πολλούς υδατάνθρακες, γλυκά και χημικά επεξεργασμένα τρόφιμα. Τα παιδιά χρειάζονται τρόφιμα με υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες και σύνθετους υδατάνθρακες για να τροφοδοτήσουν το σώμα τους με τα απαραίτητα καύσιμα για τη μάθηση και την προσοχή.

16.Έχει κάποιες σωματικές και βιοχημικές ιδιαιτερότητες; Για παράδειγμα έχει χοληστερίνη; αναιμία; θυρεοειδή; πεινάει συχνά; διψάει συχνά; έχει συχνουρίες;

17.Έχει κάποιο επιβαρυμένο ιστορικό από την μικρότερη ηλικία που δεν επιβοήθησε την ομαλή ψυχοκινητική του ανάπτυξη; Σε πολλά παιδιά με σοβαρά ιατρικά ιστορικά (πχ καρδιοπάθειες, πολυνοσηλείες, πνευμονικές δυσκολίες, επιληψίες κλπ), το νευρικό τους σύστημα δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί επαρκώς και εμφανίζουν νευρολογική ανωριμότητα.

18.Έχει δυσκολίες στον ύπνο; Πολλά παιδιά δεν κοιμούνται αρκετά (10 ή 11 ώρες κάθε βράδυ) ή ο ύπνος που κάνουν δεν τα ξεκουράζει (πιθανά λόγω διαταραχών ύπνου ή παρα-υπνιών). Παίζει σημαντικό ρόλο το παιδί να μεταβαίνει σωστά για ύπνο, να εισέρχεται ομαλά στον ύπνο, να είναι καλός ο αερισμός στο δωμάτιό του, να είναι σβηστά τα φώτα, να αφυπνίζεται εύκολα και να μην είναι γκρινιάρικο το πρωί. Ένα μη ξεκούραστο σώμα δεν υποστηρίζει τον εγκέφαλο για την προσοχή και τη μάθηση.

19.Είναι ακόμα πολύ μικρό ή πολύ ανώριμο για να είναι σε τάξη; Πολλά 3χρονα (κύρια αγόρια) δεν είναι έτοιμα να ενταχθούν σε Σχολικό περιβάλλον. Ίσως να ήταν καλύτερα να περιμένουμε άλλο ένα έτος ή δύο πριν από την έναρξη του σχολείου. Απλά δεν έχουν τη συναισθηματική ή νευρολογική ωριμότητα να χειριστούν όλους τους κανόνες και τις προσδοκίες στην τάξη. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι η σχολική εκπαίδευση ενός παιδιού θα πρέπει να ξεκινάει σταδιακά στα 4 έτη. Αν ένα παιδί βρίσκεται σε σχολικό περιβάλλον χωρίς να είναι έτοιμο, θα αισθάνεται νευρικό και δεν θα μάθει να του αρέσει η εκπαίδευση, η συνεργασία και το σχολείο.

20.Εκτίθεται σε Τάξη που οι προσδοκίες είναι πάρα πολλές; Σε αυτή την περίπτωση το παιδί συχνά αισθάνεται χαμένο, ανεπαρκές και σε σύγχυση. Τα 4χρονα παιδιά δεν θα πρέπει να αναμένεται να μάθουν να γράφουν ή να διαβάζουν, αλλά πολλοί γονείς (αλλά και εκπαιδευτικοί) επιμένουν. Απλά δεν έχουν την εσωτερική σταθερότητα, προσοχή και οπτική διάκριση που απαιτούνται για τις εργασίες αυτές (υψηλό επίπεδο ακόμα). Ας τα αφήσουμε και ας περιμένουμε μέχρι να είναι εξελικτικά έτοιμα.

21.Αναμένεται να καθίσει ακίνητο για πάρα πολύ ώρα; Πολύ συχνά οι εκπαιδευτικοί ή και οι φροντιστές στις αίθουσες διδασκαλίας ζητούν από τα μικρά ακόμη παιδιά να καθίσουν στα καθίσματά τους ήσυχα για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να σηκωθούν, να τους δοθεί ένα ποτήρι νερό, ή κάτι να φάνε. Αυτό εκνευρίζει τα παιδιά και δηλητηριάζει γενικά τη σχέση τους με τη σχολική πειθαρχία από πολύ πρώιμη ηλικία.

22.Έχει βαρεθεί ή βαριέται (χαμηλά κίνητρα); Πολλοί λόγοι μπορούν να οδηγήσουν το παιδί να βαρεθεί: Όταν ο ενήλικας δεν έχει μια ρεαλιστική ιδέα για το εύρος προσοχής του παιδιού, η δραστηριότητα είναι πολύ δύσκολη ή πολύ εύκολη, αυτά που του ζητάει δεν είναι πρωτότυπα ή καινοτόμα, ή το παιδί περιμένει τα πάντα να είναι όπως στην τηλεόραση ή τον υπολογιστή (δυνατά, πολύ φλύαρα και με πολλές εικόνες όπου γρήγορα θα περάσουν από τη μία ενότητα στην άλλη).

23.Έχει υπερ-προγραμματιστεί και δεν έχει αδόμητο χρόνο;. Τα παιδιά χρειάζονται πολύ αδόμητο χρόνο για να φορτίσουν τις μπαταρίες τους, να επιτρέψουν στο μυαλό τους να ενσωματώσει τις νέες πληροφορίες και στο νευρικό σύστημα τους να αναπτυχθεί, να ωριμάσει και να συνδεθεί με τη δημιουργικότητά τους. Ένα παιδί που έχει δύο ή τρεις δραστηριότητες κάθε μέρα μετά το σχολείο και το Σαββατοκύριακο αναμένεται να είναι «με αναμμένες μηχανές» πολύ απλά υπερφορτώνεται και υποφέρει. Οι γονείς των μικρών παιδιών είναι καλό να περικόψουν τα εμπλουτισμένα προγράμματα και τα φορτωμένα χρονοδιαγράμματα και να εντάξουν μόνο μία έως δύο δραστηριότητες μετά το σχολείο και αντί αυτού να προσφέρουν στα παιδιά τους περιπάτους και ανοιχτούς χώρους για να παίξουν αδόμητα.

24.Περνάει πάρα πολύ χρόνο μπροστά σε οθόνες; Αυτό ισχύει ιδιαίτερα εάν το παιδί δεν μπορεί να μεταβιβαστεί εύκολα για ύπνο όταν προηγουμένως έχει ξοδέψει αρκετό χρόνο μπροστά σε έναν υπολογιστή ή ένα tablet ή όταν βλέπει ή παίζει παιχνίδια με βίαιο περιεχόμενο. Οι γονείς θα πρέπει να περιορίσουν το χρόνο που περνάει το παιδί μπροστά από τις τηλεοράσεις και τους υπολογιστές και να χρησιμοποιήσουν το χρόνο αυτό για παιχνίδι σε ανοιχτούς χώρους και δημιουργικές απασχολήσεις (χειροτεχνία, ζωγραφική, μουσικό όργανο, χορό, κλπ). Το παιδί δεν πρέπει να εκτίθεται σε τηλεόραση ή υπολογιστή τουλάχιστον δύο ώρες πριν τον ύπνο, ή ακόμα καλύτερα, επιτρέψτε στο παιδί την έκθεσή του σε οθόνες μόλις μια ώρα ή δύο μόνο το Σαββατοκύριακο. Ο χρόνος στην οθόνη απομακρύνει την ευκαιρία έκθεσης του παιδιού σε σωματική δραστηριότητα, κάνοντάς το νευρικό και σωματικά αδέξιο.

25.Ζει σε ένα περιβάλλον με οικογενειακές συγκρούσεις ή οι γονείς του δεν ζουν μαζί; Οι διαμάχες στο σπίτι θα διαταράξουν την ισορροπία κάθε παιδιού. Τα παιδιά είναι πολύ πιο ευαίσθητα σε αυτές τις καταστάσεις από ό, τι νομίζουμε. Αν οι γονείς είναι αγχωμένοι, τσακώνονται συχνά, έχουν ένταση και έχθρες μεταξύ τους, ή έχουν άλλα έντονα άγχη, αυτά θα αντανακλάσουν στη συμπεριφορά του παιδιού.

26.Δεν δέχεται από τους ενήλικες που το φροντίζουν την κατάλληλη προσοχή; Πολλές φορές οι ενήλικες που φροντίζουν το παιδί ξοδεύουν υπέρμετρες ποσότητες του χρόνου με το να παίζουν με το παιδί ηλεκτρονικά παιχνίδια ή να βλέπουν τηλεόραση ή από την άλλη δεν παρέχουν καθόλου χρόνο στο παιδί τους και αυτό τα κάνει να είναι νευρικά.

27.Αντιμετωπίζει κάποιες συναισθηματικές ιδιαιτερότητες; Τα παιδιά με φοβίες ή άγχος δεν αισθάνονται ασφάλεια και άνεση με το περιβάλλον τους ή τον εαυτό τους με αποτέλεσμα να έχουν νευρικότητα και να μη μπορούν να συγκεντρωθούν στις υποχρεώσεις τους.

28.Δεν έχει εκπαιδευτεί και μάθει να ανέχεται ότι τους κανόνες τους θέτουν οι ενήλικες; Πολλά παιδιά, λανθασμένα νομίζουν ότι η υπακοή στους μεγάλους είναι προαιρετική. Εμείς οι ενήλικες θα πρέπει να καταστήσουμε ξεκάθαρο και κατανοητό στο παιδί το σεβασμό προς τους ενήλικες και ότι θα πρέπει να ανταποκριθεί όταν οι ενήλικες προσπαθούν να το ανακατευθύνουν ή να το προσανατολίσουν.

29.Δεν κατανοεί εύκολα τις συνέπειες των πράξεών του; Συμβαίνει συχνά σε παιδιά κύρια με δυσκολίες στη θεωρία του νου και την κατανόηση προοπτικής ότι η εμπλοκή σε μία συμπεριφορά εκτός κανόνα, επιφέρει επιπτώσεις τόσο από τον ελεγκτή του κανόνα, όσο και από τους συμμαθητές του που θα αισθανθούν δυσάρεστα για αυτό λόγω του ότι είναι ενοχλητικό και προκαλεί δυσκολίες στην λειτουργία της τάξης

30.Αδιαφορεί για την κοινωνικότητά του (σύνολο) και κοιτάζει μόνο να καλύπτει τις δικές του ανάγκες; Τα παιδιά με δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση, στην ουσία έχουν έναν εγωκεντρικό τρόπο σκέψης (πάλι εξαιτίας των δυσκολιών στη θεωρία του νου) και αδιαφορούν εάν αυτό που κάνουν επιφέρει στους άλλους δυσκολίες. Μοιάζει με το προηγούμενο, αλλά εδώ οι δυσκολίες δεν βρίσκονται στην κατανόηση αλλά στην έλλειψη κοινωνικής αναζήτησης.

Πηγή: proseggisi.gr