Της Αγγελικής Καρδαρά

Λέκτορα Δημοσιογραφίας (CPJ Athens/University of Wolverhampton) –Συνεργάτιδα Πανεπιστημίου Αθηνών

Όταν η ανήλικη ψυχή φυλακίζεται, σημαίνει ότι κάτι πάει πολύ στραβά στην κοινωνία μας…

Η θέση του παιδιού και του εφήβου είναι στο σχολείο και την πλατεία: να μελετά, να τρέχει, να παίζει, να μοιράζεται στιγμές χαράς κι ελευθερίας με τους φίλους του κι όχι να αντικρίζει τον ήλιο πίσω από βαριές σιδερένιες πόρτες.

Δυστυχώς, μέχρι στιγμής, δεν έχουμε κατορθώσει να φτιάξουμε εκείνες τις δομές που θα προλάμβαναν την νεανική παραβατικότητα και θα βοηθούσαν αποτελεσματικά τους νέους που έχουν υιοθετήσει παραβατικές συμπεριφορές να αναμορφωθούν και να επανενταχθούν στην κοινωνία.

Τα Καταστήματα Κράτησης Νέων στην Ελλάδα, σήμερα, είναι τα εξής: Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, Τμήμα Κράτησης Νέων στη Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης, Φυλακή Διαβατών και το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Βόλου, μια μορφή επιβίωσης του παλιού αναμορφωτηρίου. Επίσης, σε ειδικό τμήμα στις Γυναικείες Φυλακές Ελεώνα Θήβας κρατούνται ανήλικα κορίτσια ως 21 ετών.

Μια εξέλιξη που πρέπει να αναφέρω είναι ότι στα ειδικά καταστήματα κράτησης νέων κρατούνται πλέον μόνο έφηβοι και μετέφηβοι. Από το φθινόπωρο του 2014 λειτουργεί, επίσης, στη φυλακή Κορίνθου ειδικό τμήμα κράτησης ανηλίκων, από 15 έως 18 ετών.

Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά την ύπαρξη φυλακών, τα ποσοστά υποτροπής  νέων είναι πολύ αυξημένα. Σύμφωνα με έγκυρες μελέτες,  8 στους 10 ανήλικους ξαναγυρίζουν στη φυλακή όταν βρίσκονται στην ενήλικη ζωή τους, γεγονός που πρέπει να προβληματίσει σοβαρά τους αρμόδιους φορείς, αλλά και όλους όσοι υποστηρίζουν ότι οι φυλακές είναι ένα αναγκαίο κακό.

Η υποτροπή, δηλαδή, η επιστροφή των παιδιών αυτών στη φυλακή αποδεικνύει ότι το σύστημα αναμόρφωσης και επανένταξης στην κοινωνία δεν λειτουργεί. Ο πρόσφατος νόμος έχει, βέβαια, περιορίσει τη δυνατότητα εγκλεισμού των ανηλίκων τόσο ηλικιακά όσο και ανάλογα με τον τύπο του αδικήματος, αφού επιτρέπει τη στέρηση της ελευθερίας μόνο για τα κακουργήματα και τους δράστες άνω των 15 ετών.

Παρά ταύτα, ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένες οι φυλακές ανηλίκων έχει ως αποτέλεσμα να «γεννιούνται» εγκληματίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η φυλακή, στην αργκό των κρατουμένων, ονομάζεται «Κολλέγιο του εγκλήματος». Η εικόνα που αντικρίζει κανείς σε μια επίσκεψη στις φυλακές ανηλίκων, με νέους ανθρώπους πίσω από κάγκελα, είναι θλιβερή. Θλιβερή όχι για την κατάντια των παιδιών, αλλά για την κατάντια της κοινωνίας που δεν προστατεύει τα παιδιά της.

Σαφώς, ένα ερώτημα που απασχολεί τα μέλη της ευρύτερης κοινωνίας αφορά τα παιδιά που καταλήγουν στις φυλακές ανηλίκων. Κατά την πολύ εύστοχη διαπίστωση του Διευθυντή του Σχολείου του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα, κ. Πέτρου Δαμιανού, σε παλαιότερη συνέντευξη που μου είχε παραχωρήσει, πρόκειται για «τα παιδιά που δεν προλάβαμε». Παιδιά που στην συντριπτική τους πλειοψηφία προέρχονται από κοινωνικές και οικονομικές ομάδες του πληθυσμού που έχουν ανάγκη από κοινωνική μέριμνα και πρόνοια, εξαιτίας των σοβαρότατων προβλημάτων επιβίωσης, με τα οποία έρχονται καθημερινά αντιμέτωπες.

Συνεπώς, τα παιδιά στις φυλακές ανηλίκων είναι τα παιδιά για τα οποία δεν υπάρχει ένα δίχτυ ασφάλειας και προστασίας, ούτε από το οικογενειακό τους περιβάλλον, ούτε από τον ευρύτερο κοινωνικό ιστό. Με αποτέλεσμα εύκολα να πέφτουν θύματα επιτηδείων και να υιοθετούν αποκλίνουσες συμπεριφορές.

Ποια είναι, τώρα, η πραγματικότητα που βιώνουν πίσω από τα κάγκελα; Στο κλειστό κι αποκομμένο από την ελεύθερη κοινωνία περιβάλλον της φυλακής, μυούνται από τους συγκρατούμενούς τους στο σκληρό έγκλημα. Οι εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες επιβίωσης που επικρατούν σε αυτό το περιβάλλον, όπου συχνά στερούνται ακόμα και τα στοιχειώδη για την υγιεινή τους κι η αδυναμία να διασφαλίσουν μια αξιοπρεπή διαβίωση, επιδεινώνουν ακόμα περισσότερο τη ζωή και ψυχολογία αυτών των παιδιών.

Άραγε, τα παιδιά των φυλακών, είναι τα «παιδιά ενός κατώτερου Θεού;» Έτσι, θα βόλευε κάποιους να τα θεωρήσουν, «παιδιά χαμένα και καταδικασμένα», ώστε να μην αναλάβουν τις ευθύνες τους για την κατάληξη αυτών των παιδιών. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική: όλοι μας, ως γονείς, ως εκπαιδευτικοί, ως πολιτικοί, έχουμε μερίδιο ευθύνης και μάλιστα σημαντικό.

Το σημείο που, επίσης, πρέπει να υπογραμμίσω είναι ότι, με την αποφυλάκισή τους, αυτοί οι νέοι, συνήθως, δεν έχουν έναν υποστηρικτικό μηχανισμό ούτε κοινωνικό, αλλά ούτε οικογενειακό, ώστε να επανενταχθούν στην κοινωνία. Έτσι, μετά από ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, επιστρέφουν στη φυλακή, έχοντας, συχνά, διαπράξει ένα σοβαρότερο αδίκημα. Η φυλακή γίνεται «σπίτι» τους (σύνδρομο ιδρυματοποίησης) και η κοινωνική επανένταξη φαντάζει ουτοπία.

Το ερώτημα, λοιπόν, που θέτω, κλείνοντας, είναι ποιο στόχο εξυπηρετούν οι φυλακές ανηλίκων; Είναι ένας άλλος Καιάδας, όπου πετάμε τα «αποκλίνοντα» παιδιά για να βγουν, τελικά, πωρωμένοι εγκληματίες;

Η δική μου άποψη και θέση συνοψίζεται σε μια μόνο φράση  «κανένα παιδί πίσω από τα κάγκελα». Όλες οι φυλακές ανηλίκων πρέπει να καταργηθούν και να αντικατασταθούν άμεσα από ειδικές δομές, πλήρως ενταγμένες στην ελεύθερη κοινωνία και όχι, όπως σήμερα, ξεκομμένες από αυτήν, όπου ο ανήλικος παραβάτης θα μαθαίνει τρόπους να διαχειρίζεται τη ζωή, τα συναισθήματά του, να διεκδικεί τα όνειρά του με υγιείς τρόπους.

Δυστυχώς, όσο οι φυλακές ανηλίκων θα συνεχίζουν να υπάρχουν, τόσο η έφηβη ψυχή θα ψάχνει παράνομους τρόπους να δραπετεύει από την σκληρή καθημερινότητα…