Της Αγγελική Καρδαρά

Λέκτορας Δημοσιογραφίας (CPJ Athens/University of Wolverhampton) –Συνεργάτιδα Πανεπιστημίου Αθηνών

Η εγκληματικότητα στην «κοινωνία της κρίσης» σκληραίνει, όπως και η νεανική παραβατικότητα. Η χρήση της «άσκοπης και άμετρης βίας» αποτελεί πραγματικότητα και για τη χώρα μας, γεγονός που οφείλει, όχι να μας πανικοβάλλει, αλλά να μας προβληματίσει, κυρίως σε ό,τι σχετίζεται με τους νέους και τη χρήση βίας.

Τα τελευταία χρόνια το αστυνομικό ρεπορτάζ επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην ένταση που επικρατεί στο σύγχρονο σχολείο και η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή του σχολικού εκφοβισμού/school bullying.

Οι έρευνες που αφορούν τη βία στο ελληνικό σχολείο καταγράφουν τρεις κυρίες εκδηλώσεις βίαιης συμπεριφοράς: μικροκλοπές, φθορές ξένης ιδιοκτησίας και συμπλοκές. Ένα στοιχείο, βέβαια, που πρέπει να υπογραμμίσω είναι ότι οι σχετικές έρευνες εστιάζουν το ενδιαφέρον τους περισσότερο στους μαθητές και τις μαθήτριες που υποστηρίζουν ότι έχουν γίνει μάρτυρες βίαιων περιστατικών ή έχουν αντιληφθεί τέτοια περιστατικά και όχι τόσο στα ίδια τα εμπλεκόμενα άτομα, στοιχείο που θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον και πρέπει να διερευνηθεί πιο συστηματικά, ώστε να εξαχθούν πιο ασφαλή συμπεράσματα και, ενδεχομένως, να ληφθούν αποτελεσματικότερα μέτρα πρόληψης.

Σύμφωνα και με προσωπική μου έρευνα που διεξήχθη το έτος 2013 με τίτλο «Ένταση στο Σύγχρονο Σχολείο: Επιθετικές Συμπεριφορές Μεταξύ Ανήλικων Μαθητριών ως Μέσο Έκφρασης», η οποία συμπεριλαμβάνεται στην Ευρωπαϊκή Εκστρατεία κατά του Σχολικού Εκφοβισμού, οι αισθηματικές σχέσεις που αναπτύσσονται στην περίοδο της εφηβείας αποτελούν έναν από τους κύριους λόγους έντασης μεταξύ ανήλικων μαθητριών και μαθητών.

Άλλα ζητήματα που δύναται να προκαλέσουν ένταση στο πλαίσιο του σύγχρονου σχολείου είναι οι παρεξηγήσεις που εύκολα προκαλούνται στην εφηβεία, οι συζητήσεις για τα αθλητικά αλλά και λόγοι «μαγκιάς», προσπάθειας δηλαδή του ατόμου να αποδείξει τη «δύναμη» και «ανωτερότητά» του, πρωτίστως στην ομάδα των ομηλίκων του.

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως το Facebook, χρησιμοποιούνται από τους μαθητές για να διοχετεύσουν την επιθετικότητά τους, ακόμα και για να δώσουν «ραντεβού για ξύλο», σύμφωνα με καταγεγραμμένα περιστατικά.

Είναι, επίσης, σκόπιμο να αναφέρω ότι, συχνά, ο εκφοβισμός εκδηλώνεται από ομάδα μαθητών προς ένα μόνο πρόσωπο: ένα συμμαθητή ή μια συμμαθήτρια τους που εκλαμβάνεται από την ευρύτερη ομάδα ως «ευάλωτος/η» βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά αυτά ποικίλουν και μπορεί να αφορούν την σωματική αδυναμία, την διαφορετική εθνικότητα ή το διαφορετικό θρήσκευμα, την ομοφυλία, ένα στοιχείο της εξωτερικής εμφάνισης κ.α. Η διαφορετικότητα, λοιπόν, αποτελεί ένα βασικό σημείο τριβής μεταξύ των μαθητών, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει ακόμα κατανοήσει την μεγάλη αξία της διαφορετικότητας. Με συνέπεια, τα παιδιά να θεωρούν «εχθρικό» οτιδήποτε διαφορετικό.

Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο που αφορά τον σχολικό εκφοβισμό στη χώρα μας είναι ότι, σε αντίθεση με άλλες χώρες, το bullying εκδηλώνεται όχι μέσα στο σχολικό περιβάλλον, αλλά κυρίως σε χώρους γύρω από το σχολείο, π.χ. πλατείες.

Ένα θετικό σημείο που καταγράφεται στην πλειοψηφία των ερευνών, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου, αφορά το γεγονός ότι τα περιστατικά επιθετικότητας μειώνονται σημαντικά όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Δηλαδή, στις τάξεις του Λυκείου παρατηρείται αισθητή μείωση των επιθετικών συμπεριφορών,  δεδομένου ότι τα παιδιά επικεντρώνονται περισσότερο στις σπουδές τους, στις επαγγελματικές επιλογές που καλούνται να λάβουν από τις πρώτες τάξεις του Λυκείου κι άλλα συναφή ζητήματα που τους απασχολούν έντονα εκείνη την περίοδο.

Ωστόσο, η υπόθεση Γιακουμάκη αποκαλύπτει ότι, έστω και σε μικρότερο βαθμό, η χρήση λεκτικής,  ψυχολογικής, αλλά και σωματικής βίας, μπορεί να ασκηθεί και σε πιο μεγάλες ηλικίες. Επομένως κι εδώ αξίζει να διερευνηθεί πιο συστηματικά η ψυχοσύνθεση των ατόμων που δρουν εκφοβιστικά σε μεγαλύτερες ηλικίες και, αναμφίβολα, η συμβουλευτική στο χώρο των Πανεπιστημιακών Σχολών πρέπει να αποκτήσει έναν πολύ δυναμικό ρόλο, ώστε να βοηθηθούν ουσιαστικά άτομα που υφίστανται βία, οποιασδήποτε μορφής.

Το σημείο το οποίο θα ήθελα να τονίσω, κλείνοντας, αφορά τον τρόπο με τον οποίο το σύγχρονο σχολείο εξακολουθεί να είναι δομημένο: πιστεύω ότι ένα «στείρο» σχολικό περιβάλλον που βασίζεται στην απομνημόνευση και συσσώρευση πληροφοριών αναπαραγάγει τις εντάσεις μεταξύ των μαθητών και οδηγεί σε μια «κουλτούρα βίας», καθώς οι μαθητές αδυνατούν να εκτονώσουν την ένταση κι επιθετικότητά τους μέσα από υγιείς τρόπους έκφρασης.

Αντίθετα,  ένα σχολείο που θα έδινε έμφαση στη δημιουργικότητα ΟΛΩΝ των μαθητών (πέρα από ταμπέλες «καλός», «κακός», «ζωηρός», «ήσυχος» που στιγματίζουν τις προσωπικότητες των παιδιών) και ταυτόχρονα θα προωθούσε το πνεύμα συνεργασίας μέσα από, ενταγμένα στο σχολικό πρόγραμμα, θεατρικά, εικαστικά και μουσικά δρώμενα, θα έδινε στους μαθητές μιαν «ανάσα ζωής». Μιαν ανάσα που τα παιδιά έχουν ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη σε μια εποχή που μαστίζεται από οξύτατα προβλήματα.

Γιατί, τελικά, ο σχολικός εκφοβισμός, θα έλεγα, ότι είναι μια «κραυγή» απελπισίας θυμάτων και θυτών. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ακόμα κι οι ρόλοι «θύτης» – «θύμα» εναλλάσσονται. Επομένως, αυτή την «κραυγή» των νέων πρέπει τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο κι οι αρμόδιοι πολιτικοί φορείς να λάβουν, επιτέλους, σοβαρά υπ” όψιν τους.