Της Παναγιώτας Καρλατήρα

Τι προβλέπει ο νόμος για τη δωρεά, πώς γίνεται το εμπόριο, η μεγάλη προσφορά και οι ανταγωνιστικές τιμές

Σε… κέντρο παραγωγής ωαρίων εξελίσσεται η χώρα μας, καθώς η οικονομική κρίση αύξησε σημαντικά τον αριθμό των γυναικών που δωρίζουν τα ωάριά τους με το αζημίωτο, όπως και εκείνων που τα λαμβάνουν για να τεκνοποιήσουν. Η προσφορά ωαρίων είναι τόσο μεγάλη που πολλές μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κάνουν και… εξαγωγές στην Ευρώπη.

Οι περισσότερες ελληνικές μονάδες στοχεύουν στη μεγάλη όσο και ιδιαίτερη αυτή αγορά στην Ευρώπη (ιδίως στις χώρες όπου ο νόμος δεν επιτρέπει την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή), στην Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες (προσβλέποντας κυρίως στους ομογενείς) διαφημίζοντας τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας τους στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, το υποστηρικτικό νομικό πλαίσιο και τις ανταγωνιστικές τιμές τους, αλλά και διεκδικώντας μεγάλο μερίδιο στα σύγχρονα ζευγάρια με προβλήματα υπογονιμότητας.Ο αριθμός των ζευγαριών, Ελλήνων και αλλοδαπών, με προβλήματα υπογονιμότητας που καταφεύγουν στις εγχώριες μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής μεγαλώνει συνεχώς, διαμορφώνοντας αναλόγως και τη ζήτηση για δανεικά ωάρια από άλλες γυναίκες.

Και εξαγωγή

Αν και δεν υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία για τη διαδικασία της δωρεάς ωαρίων -όπως δεν υπάρχουν γενικά για το πεδίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στη χώρα μας-, είναι κοινός τόπος ότι καταγράφεται ένα συνεχώς αυξανόμενο ρεύμα γυναικών που δωρίζουν τα ωάριά τους, με τα κίνητρά τους να θεωρούνται εκ του νόμου αλτρουιστικά (εξ ου και ο χαρακτηρισμός «δωρεά» για τη συλλογή και χρήση του πολύτιμου αυτού γενετικού υλικού), αλλά συχνά στην πραγματικότητα να είναι καθαρά οικονομικά. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις η προσφορά ωαρίων είναι τόσο μεγάλη που επιτρέπει στις μονάδες να κάνουν και εξαγωγή – προϋπόθεση είναι να γίνεται από και προς πιστοποιημένες Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), στη χώρα μας υπάρχουν 44 μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής – σημειωτέον ότι προ κρίσης υπήρχαν 67. Κάθε μονάδα, εφόσον πληροί τις αναγκαίες προδιαγραφές, μπορεί να διατηρεί τη δική της «δεξαμενή» γυναικών που προσφέρουν τα ωάριά τους. Μια «δεξαμενή» που πρέπει να είναι πάντα γεμάτη με το ελεγμένο υγιές γενετικό υλικό ώστε να καλύψει τις ανάγκες των ενδιαφερόμενων για τεκνοποίηση ζευγαριών. Το μεγάλο στοίχημα που έχει βάλει τώρα η Αρχή -μετά την αδειοδότηση όλων των μονάδων- είναι η δημιουργία Εθνικού Μητρώου Δωρητριών Ωαρίων.

Πολλά αιτήματα

«Τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζονται τα αιτήματα για ξένα ωάρια κυρίως επειδή η ηλικία τεκνοποίησης της γυναίκας αυξάνεται συνεχώς», λέει η κυρία Δήμητρα Δρακοπούλου, πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Γονιμότητας «Κυβέλη». Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. «Σε όλες τις χώρες, όπως και στην Ελλάδα, η πλειονότητα των ζευγαριών ξεκινά την προσπάθεια για τη δημιουργία οικογένειας περίπου στην ηλικία των 35 χρόνων. Αυτή είναι όμως η ηλικία που αρχίζει να μειώνεται η γονιμότητα της γυναίκας – μάλιστα η μείωση είναι ραγδαία μετά τα 40», σημειώνει ο μαιευτήρας γυναικολόγος Θάνος Παράσχος, εξηγώντας ότι η αναζήτηση ωαρίων γίνεται μονόδρομος για ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών που ταλαιπωρούνται με το θέμα της γονιμότητας και την απόκτηση παιδιού.

«Πρόκειται για γυναίκες που έχουν μπει στην εμμηνόπαυση ή έχουν απελπιστεί να παίρνουν φάρμακα και δεν αντέχουν τη διαδικασία. Είναι μια πτυχή της εξωσωματικής που δεν πραγματοποιείται στα δημόσια νοσοκομεία αλλά μόνο σε ιδιωτικές κλινικές, και όχι σε όλες», λέει η κυρία Δρακοπούλου.

Ο κ. Παράσχος επισημαίνει ότι «προτού ο γιατρός υποδείξει σε μια γυναίκα ως λύση τα “δανεικά” ωάρια, πρέπει να έχει διαγνώσει ότι αυτή δεν είναι σε θέση να παράξει δικά της ή ότι έχει κακή ποιότητα ωαρίων, ή βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία ή έχει κάποια ορμονική ή γενετική διαταραχή, π.χ. μπορεί μια γυναίκα να έχει γεννηθεί χωρίς ωοθήκες. Η αναζήτηση ξένων ωαρίων συστήνεται επίσης όταν οι εξετάσεις δείχνουν πρόωρη εμμηνόπαυση, ανεξάρτητα από την ηλικία της, όταν π.χ. πρόκειται για 35χρονη γυναίκα με τιμές ανησυχητικές στη μέτρηση δύο κρίσιμων ορμονών, των FSH και AMH. Σε κάθε περίπτωση, ο έλεγχος κάθε μονάδας από την Αρχή, που πλέον παράγει σημαντικό έργο, είναι αναγκαίος και αποτελεί την πρώτη δικλίδα ασφαλείας για όλους τους υποψήφιους γονείς».

«Η δωρεά ωαρίων είναι ένας τρόπος τεκνοποίησης και λύσης του προβλήματος της υπογονιμότητας που επιλέγεται όλο και πιο συχνά, ιδιαίτερα από ζευγάρια που προσπαθούν να ξεκινήσουν τη δημιουργία οικογένειας σε προχωρημένη ηλικία ή από εκείνα που δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν μια επιτυχημένη εγκυμοσύνη νωρίτερα. Η απόφαση τεκνοποίησης μέσω της χρήσης ξένων ωαρίων δεν είναι απλή υπόθεση για ένα ζευγάρι. Είναι σημαντικό να συζητηθούν όλα τα ζητήματα που αφορούν τη μη γενετική σχέση μητέρας-παιδιού, το ιστορικό του προβλήματος γονιμότητας, την επιλογή της τεκνοποίησης σε προχωρημένη ηλικία», επισημαίνει ο μαιευτήρας Αναστάσιος Γιαντζόγλου. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι γυναίκες που βρίσκονται σε προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία (συνήθως άνω των 44 ετών) και αυτές με πρόωρη εμμηνόπαυση είναι οι συνηθέστερες λήπτριες ωαρίων.

Τα ποσοστά επιτυχίας

Ο αριθμός των κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης που πραγματοποιούνται ετησίως στην Ελλάδα εκτιμάται ότι έχει μειωθεί κατά 40%-50% σε σχέση με πριν από μία οκταετία.
Πριν από την οικονομική κρίση εκτιμάται ότι στην Ελλάδα γίνονταν 15.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης ετησίως. Το 2013 -σημειωτέον ότι είναι το έτος για το οποίο είναι διαθέσιμα επίσημα στοιχεία από την ΕΑΙΥΑ- πραγματοποιήθηκαν 12.750, ενώ σήμερα υπολογίζεται ότι ο αντίστοιχος αριθμός δεν ξεπερνά τις 9.000. Οι εκτιμήσεις αυτές προφανώς θα αποτυπωθούν και από τα στοιχεία που συλλέγει η Αρχή, ωστόσο προσώρας βασίζονται στα εμπειρικά συμπεράσματα των ειδικών της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και στη μειωμένη κατανάλωση των ειδικών φαρμάκων που χορηγούνται και η οποία υπολογίζεται ότι έχει συρρικνωθεί περίπου κατά 50% σε σύγκριση με το 2010. Από τον ετήσιο αριθμό των κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης εκτιμάται ότι το 15%-20% γίνεται με ξένα ωάρια. Εκτιμήσεις μόνο -και όχι στοιχεία καταγεγραμμένα- δίνονται και σε ό,τι αφορά το ποσοστό επιτυχίας των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε εθνικό επίπεδο. «Γνωρίζουμε τα ποσοστά επιτυχίας που το κάθε Κέντρο ισχυρίζεται ότι έχει», λέει ο ομότιμος καθηγητής Μαιευτικής, πρόεδρος της ΕΑΙΥΑ Αριστείδης Αντσακλής. Ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός των αλλοδαπών ζευγαριών που επιλέγουν την Ελλάδα για να μπουν σε αυτή τη διαδικασία μαρτυρά ότι οι επιτυχίες μάλλον υπερτερούν των αποτυχιών.

Η Ελλάδα βρίσκεται μέσα στη λίστα με τις χώρες της Ευρώπης που διακρίνονται για το νομικό πλαίσιο, αλλά και την εφαρμογή του σε ό,τι αφορά το πεδίο της δωρεάς ωαρίων και της εξωσωματικής με ξένα ωάρια, σε σχετικές διαδικτυακές κοινότητες (ενδεικτικά invitra.com, bubhub.com.au, eggdonationfriends.com). Ισπανία, Πορτογαλία, Κύπρος, Πολωνία, Τσεχία είναι οι ανταγωνίστριες της Ελλάδας σε αυτό τον χώρο, με τις τιμές να κυμαίνονται από 4.500 έως 7.600 ευρώ για όλη τη διαδικασία της εξωσωματικής με δανεικά ωάρια. Γυναίκες από χώρες της Ευρώπης, ιδίως από Βρετανία, Ιταλία, Γερμανία, αλλά και από την Αυστραλία ή ακόμη και την Αμερική επιλέγουν την Ελλάδα ως αφετηρία για το δύσκολο ταξίδι της μητρότητας.

Οι δότριες ωαρίων

«»Ζητούνται φοιτήτριες που θέλουν να δώσουν τα ωάριά τους». Τέτοιες αναρτήσεις υπήρχαν συχνά στους πίνακες ανακοινώσεων των αμερικάνικων πανεπιστημίων», λέει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Γιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Θέμης Μαντζαβίνος, προσθέτοντας ότι μπορεί στην Ελλάδα να μην υπήρξαν ποτέ τέτοιες ανακοινώσεις στα πανεπιστημιακά μας ιδρύματα, αλλά ευτυχώς πλέον η δωρεά ωαρίων γίνεται και στη χώρα μας. Σύμφωνα με τον κ. Μαντζαβίνο, «το νομικό πλαίσιο βάζει σημαντικές ασφαλιστικές δικλίδες για τη διαδικασία της δωρεάς ωαρίων, προστατεύοντας τόσο τη δωρήτρια όσο και τη λήπτρια, με βασική εκείνη που υποχρεώνει στην τήρηση ανωνυμίας και τη μη επαφή των δύο γυναικών που θα συνδεθούν μέσω της διαδικασίας της δωρεάς και της αποδοχής της». Η υποψήφια δότρια ωαρίων, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, καλύπτεται από ανωνυμία και υποχρεούται να υπογράψει ειδικά έγγραφα συγκατάθεσης για τη δωρεά του γενετικού υλικού της. Για να γίνει δεκτή μια γυναίκα σε ένα πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων πρέπει να πληροί τις εξής προϋποθέσεις:

1) Να έχει ηλικία από 19 έως 35 ετών.

2) Να είναι υγιής, μη καπνίστρια και να μην υπάρχει προσωπικό ή οικογενειακό ιστορικό γενετικών ασθενειών.

Βάσει του νόμου η δότρια λαμβάνει ένα ποσό ως αποζημίωση για την τυχόν απώλεια ημερών εργασίας της, τις μετακινήσεις και άλλα έξοδα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του κύκλου στον οποίο συμμετέχει, το οποίο έχει προσδιοριστεί εκ του νόμου έως 1.200 ευρώ. Το κόστος των εξετάσεων και των φαρμάκων της δότριας το καλύπτει το ζευγάρι που θα κάνει χρήση των ωαρίων. Συνολικά οι εξετάσεις της δότριας και του ζευγαριού κοστίζουν από 300 έως 1.600 ευρώ, ανάλογα με το πρόβλημα. Το κόστος των φαρμάκων που θα χρησιμοποιηθούν και από τη δότρια και από το ζευγάρι κυμαίνεται από 1.800 έως 3.000 ευρώ. Το κόστος ωοληψίας/ γονιμοποίησης/ εμβρυομεταφοράς, κατάψυξης πιθανών πλεοναζόντων εμβρύων είναι από 1.600 έως 3.600 ευρώ.

Στις εγχώριες μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής καταγράφεται μεγάλο ενδιαφέρον για τα προγράμματα δωρεάς ωαρίων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών του χώρου, κατά μέσο όρο 100 γυναίκες εντάσσονται σε ετήσια βάση σε πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων κάθε μονάδας. Κάθε δωρήτρια μπορεί να δωρίσει τα ωάριά της συνολικά έως και 10 φορές -αυτό είναι το ιατρικό όριο ασφαλείας-, ενώ σε ετήσια βάση η προσφορά ωαρίων επιτρέπεται βάσει του νόμου έως και δύο φορές. Οσο πιο μεγάλη είναι η μονάδα, τόσο πιο μεγάλη είναι και η «δεξαμενή» της.
Σημειώνεται ότι από κάθε δότρια αφαιρούνται περίπου 10 με 12 ωάρια, τα οποία μπορούν να καλύψουν έως και δύο γυναίκες.

Το προφίλ

Ποιο είναι όμως το προφίλ αυτών των γυναικών; Παλαιότερη -και η μόνη διαθέσιμη- έρευνα της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας για το προφίλ των δωρητριών ωαρίων σε χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ήταν απογοητευτική για τα κίνητρά τους. Το 2012 το 40% των δωρητριών στην Ελλάδα δήλωσε ότι δίνουν τα ωάριά τους για καθαρά οικονομικούς λόγους, «συναγωνιζόμενες» τις Ρωσίδες όπου το ποσοστό των γυναικών που παραδεχόταν ότι έδιναν τα ωάριά τους για χρήματα και μόνο ήταν 47%. Στην ίδια έρευνα, το 17% των Ελληνίδων δωρητριών ωαρίων δήλωναν άνεργες, όπως και στην Ισπανία (24%) και την Ουκρανία (22%). Στην Ελλάδα σχεδόν μία στις τρεις δωρήτριες (ποσοστό 30%) ανέφερε ότι δεν είχε σύζυγο και οικογένεια έναντι ποσοστού 50% στην Ισπανία και την Πορτογαλία.

Ειδικοί μεγάλων μονάδων της Αττικής με τους οποίους συνομίλησε το «ΘΕΜΑ», περιγράφουν τις δωρήτριες ως νεαρές γυναίκες -ούτως ή άλλως ο νόμος θέτει το ηλικιακό όριο των 35 χρόνων- με μέσο όρο ηλικίας τα 25 έτη, καλό μορφωτικό επίπεδο, οι οποίες ζουν συνήθως σε μεγάλα αστικά κέντρα. Απευθύνονται στις μονάδες και ζητούν στοχευμένα να ενταχθούν στο πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων έχοντας ενημερωθεί γι’ αυτό από άλλο άτομο του περιβάλλοντός τους, συνήθως γνωστή ή φίλη που υπήρξε δότρια η ίδια. Οι υποψήφιες είναι Ελληνίδες αλλά και αλλοδαπές – άλλωστε ο νόμος δεν είναι περιοριστικός ως προς την εθνικότητα, ζητεί μόνο η δότρια να είναι κάτοικος Ελλάδας. Η αναλογία Ελληνίδων – αλλοδαπών γυναικών είναι 40-60, και γίνονται δεκτές όσες κρίνονται απόλυτα υγιείς και πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις.
«Τα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν δίκτυα υποψήφιων δωρητριών που ενεργοποιούνται όταν κάποιο ζευγάρι χρειαστεί ξένο ωάριο. Πρόκειται για γυναίκες που γνωρίζουμε, έχουν έρθει στα κέντρα μας και έχουν υποβληθεί σε εξετάσεις.

Δυστυχώς, έχουν καταγραφεί κάποια μεμονωμένα περιστατικά κυκλωμάτων διακίνησης ωαρίων που αμαυρώνουν όλο τον κλάδο», επισημαίνει ο κ. Μαντζαβίνος. Γνώστες του χώρου, πάντως, υποστηρίζουν πως αφενός μεν η νομιμότητα και η επιστημοσύνη που πρέπει να διέπουν τη λειτουργία κάθε μονάδας επαφίενται στους επικεφαλής της -οι έλεγχοι της Αρχής δεν αρκούν- και ότι τα περιστατικά που αμαυρώνουν τον κλάδο δεν πρόκειται να εκλείψουν, εφόσον δεν τα απαλείψει η πλήρης και συστηματική εφαρμογή του νόμου. Ακόμη και σήμερα, λένε χαρακτηριστικά, ουδείς μπορεί να ελέγξει αν οι δωρήτριες ωαρίων μετακινούνται από μονάδα σε μονάδα προκειμένου να εξασφαλίσουν την αποζημίωση όσες περισσότερες φορές γίνεται.

Στα πακέτα εξωσωματικής γονιμοποίησης με ξένα ωάρια τα οποία διαφημίζει η συγκεκριμένη ιστοσελίδα, η Ελλάδα φιγουράρει ως ο δεύτερος πιο φθηνός προορισμός μετά την Πολωνία

Πώς γίνεται η διαδικασία

Κάθε πρόγραμμα βασίζεται σε μια τράπεζα δωρητριών που επιθυμούν ανώνυμα να δωρίσουν τα ωάριά τους, γι’ αυτό και η διαδικασία ξεκινά με τη συγκατάθεσή τους και τη συμπλήρωση των σχετικών εγγράφων. Η δότρια υποβάλλεται σε μια σειρά εξετάσεων για να διαπιστωθεί αν η κατάσταση της υγείας της είναι καλή και αν είναι κατάλληλη για δότρια και θα ανταποκριθεί σωστά στην ορμονική θεραπεία. Εφόσον υπάρξει ενδιαφερόμενη για να λάβει τα ωάρια, η δότρια και η λήπτρια θα ακολουθήσουν παράλληλη διαδικασία. Σημειώνεται ότι η συμμετοχή ενός ζευγαριού σε πρόγραμμα δωρεάς ωαρίων γίνεται υπό προϋποθέσεις. Για να θεωρηθεί μια γυναίκα κατάλληλη για λήπτρια ωαρίων πρέπει η μήτρα της να έχει φυσιολογική μορφολογία και λειτουργικότητα και να πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου που αφορούν τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, π.χ. να μην έχει υπερβεί τα 50 έτη. Οι ειδικοί των μονάδων λειτουργούν ως συνδετικοί κρίκοι ανάμεσα στη δότρια και τη λήπτρια, διασφαλίζοντας την ανωνυμία και την «καταλληλότητα» της διαδικασίας στην οποία συμμετέχουν οι δύο γυναίκες. Η δότρια υποβάλλεται σε φαρμακευτική αγωγή για τη διέγερση των ωοθηκών της όπως γίνεται σε έναν κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης. Την ημέρα της λήψης των ωαρίων από τη δότρια, ο σύζυγός της λήπτριας καλείται να δώσει δείγμα σπέρματος που θα προετοιμαστεί κατάλληλα στο εργαστήριο. Τα σπερματοζωάρια θα τοποθετηθούν με τα ωάρια της δότριας και θα επωαστούν σε ειδικό σωλήνα. Την επόμενη μέρα το ζευγάρι θα λάβει πληροφορίες σχετικά με την επιτυχία της διαδικασίας. Εάν έχει επιτευχθεί γονιμοποίηση, γίνεται η εμβρυομεταφορά και μετά από δύο εβδομάδες εξέταση για την επιτυχή ή μη εγκυμοσύνη.

Ελεγχος και άδειες στις μονάδες

Από τις 44 μονάδες, κυρίως ιδιωτικές, που λειτουργούν στην Ελλάδα οι περισσότερες έχουν υποβάλει αιτήσεις για αδειοδότηση στην ΕΑΙΥΑ. Μέχρι σήμερα έχουν αδειοδοτηθεί οι 27 μονάδες. Φιλόδοξος στόχος της Αρχής είναι η ηλεκτρονική διασύνδεση όλων των μονάδων με την Αρχή προκειμένου να γίνεται αξιόπιστη καταγραφή των κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης και γενικά να υπάρχει εποπτεία του χώρου της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. «Με την ηλεκτρονική διασύνδεση η ΕΑΙΥΑ θα μπορεί να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο τις θεραπευτικές διαδικασίες στις οποίες υποβάλλονται τα υπογόνιμα ζευγάρια, την έκβασή τους, τις δότριες ωαρίων, τα ανεπιθύμητα συμβάντα κ.ά. Εχουμε ήδη υποβάλει πρόταση να ενταχθεί σε πρόγραμμα του ΕΣΠΑ. Εξίσου σημαντική για τη λειτουργία και τον ρόλο της Αρχής είναι και η ενίσχυσή της με προσωπικό -νομικούς, γιατρούς, βιολόγους-, αίτημα που έχουμε υποβάλει στο υπουργείο Υγείας», λέει ο κ. Αντσακλής.
Η καταγραφή των στοιχείων της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής βρίσκεται σε εξέλιξη, όπως και η επιβολή προστίμων σε κάποιες μονάδες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι υπάρχουν μονάδες που δεν ανέφεραν πόσα ζευγάρια, τα οποία είχαν εξυπηρετήσει, κατάφεραν να τεκνοποιήσουν, ή δεν ανέφεραν με λεπτομέρεια σημαντικά στοιχεία της δωρεάς ωαρίων, π.χ. πόσες φορές συμμετείχαν οι δότριες στο πρόγραμμα, πόσα ωάρια είχαν δωρίσει και πόσα είχαν χρησιμοποιηθεί ή δεν επιδείκνυαν τα έγγραφα των αρχείων τους ως όφειλαν κατά τον έλεγχό τους.

Πηγή: protothema.gr