Της Ρομίνας Ξύδα

“Δρώμενα αναπαράστασης θερισμού και αλωνίσματος στην γραφική Καρύταινα, στις όχθες του Λούσιου ποταμού με πρωτοβουλία και οργάνωση του Συλλόγου των Καρυτινών της Αθήνας και του Πειραιά και σε συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής”

Όταν η παραπάνω πρόσκληση έφτασε, πριν από σχεδόν δέκα ημέρες, στο γραφείο μου δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ τη δύναμη των ανθρώπων, την ομορφιά της μνήμης και την αξία της παράδοσης…

Πάμε σαν άλλοτε…

Σάββατο 8 Ιουλίου ώρα οκτώ το πρωί και οι εικόνες στην μαγευτική Καρύταινα Αρκαδίας “κινούν” τις μνήμες σ” ένα ταξίδι επιστροφής. Άνδρες και γυναίκες με μαντήλια στο κεφάλι και δρεπάνια στα χέρια κατηφορίζουν το δρόμο Καρύταινας-Ατσίχωλου, λίγο έξω από το χωριό. Ξοπίσω τους τρέχουν παιδιά, κι όλους μαζί, τους ακολουθεί το αντάμωμα μιας άλλης ζωής, πιο αυθεντικής από τη δική μας.

Μαζί τους, τρέχεις κι εσύ. Ανίδεος για το τι θα δεις, γεμάτος από περιέργεια, “πνιγμένος” στ” οξυγόνο. Στεκόμαστε μπροστά από ένα κτήμα, το κτήμα Λιάπη. Κάποιοι αναζητούν σκιά κάτω από τα δέντρα, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά “δράση” κάτω από τις δυνατές ακτίνες του ήλιου. Άνδρες και γυναίκες ξεκινούν να θερίζουν χαρίζοντάς μας εικόνες που “θέρισε” η εξέλιξη εδώ και σαράντα χρόνια. “Δύσκολη, αλλά ωραία δουλειά”, λέει μια γιαγιά. “Δύσκολη, αλλά ωραία δουλειά”, επαναλαμβάνουν τα παιδιά γελώντας.

Γιαγιάδες με δρεπάνια και παιδιά λίγο πριν την έναρξη της αναπαράστασης θερισμού και αλωνίσματος

Λίγο πιο μετά, οι θεριστάδες ετοιμάζουν τα δέματα, τα φορτώνουν στα άλογα και στα γαϊδουράκια κι από κει κατευθείαν στ” αλώνι. Τα άλογα αλωνίζουν, λιώνουν τα στάχυα, οι αλωνιστές καθαρίζουν το στάρι από το στάχυ, με συμμάχους τους τα δικράνια και τον αέρα. Όσοι γνωρίζουν, κοιτούν συγκινημένοι. Όσοι βλέπουν για πρώτη φορά αυτές τις σκηνές παρακολουθούν εκστασιασμένοι ακόμη και τον μητροπολίτη Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Ιερεμία να συμμετέχει με το δικράνι του στη διαδικασία. Ο ήλιος δυναμώνει, κανείς δεν νοιάζεται.

Ο Μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλόπολης, Ιερεμίας, λιχνίζει και κοσκινίζει

Το παγωμένο νερό και τα κεράσματα από τις γυναίκες της περιοχής είναι αρκετά για να σβήσουν τη ζέστη. Ύστερα στήνεται χορός και θες δε θες χορεύεις πιασμένος χέρι-χέρι με γυναίκες που σου εξιστορούν τα ήθη και τα έθιμά μας. Όσο πιο κοντά έρχεσαι στο δικό τους χθες τόσο πιο γερά νιώθεις να πατάς στο δικό σου σήμερα. Κοντεύει μεσημέρι. Λες στα παιδιά ότι πρέπει να φύγετε. Πως κάνει πολλή ζέστη.

Πως η γιορτή τελείωσε. Δεν θέλουν να πάνε πουθενά. Θέλουν να μείνουν εκεί. Να ξαναδούν τα άλογα, να χορέψουν “μ” αυτή την όμορφη αλλά παράξενη γιαγιά”, να τρέξουν ελεύθερα μέχρι να γίνει το ψωμί “που είναι αλλιώτικο από το δικό μας”. Τους υπόσχεσαι ότι τίποτα δεν τελείωσε. Πως το απόγευμα, στις επτά ακριβώς, η γιορτή θα συνεχιστεί στην πλατεία του χωριού για ώρα, για πολλή ώρα, μέχρι ο ήλιος “να πάει να κοιμηθεί…”

Η ευτυχία των παιδιών

«Έλα μαμά! Το ρολόι γράφει επτά! Πάμε μη χάσουμε τη γιορτή στην πλατεία”. Πάμε, βαδίζοντας με βήμα γοργό ανάμεσα σε πετρόχτιστα αρχοντικά, πάνω σε λιθόστρωτα καλντερίμια, κάτω από το κάστρο.

Παρά την ενημέρωση από τους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς ότι τα παιδιά “θα επιδοθούν σε δράσεις αναπαράστασης όλων των φάσεων της παρασκευής του ψωμιού – από τη σπορά έως το τραπέζι μας – θυμίζοντας στους μεγαλύτερους εικόνες από το πρόσφατο παρελθόν πριν τα ζώα αντικατασταθούν από θεριζοαλωνιστικές μηχανές και διδάσκοντας στους συνομηλίκους τους την παράδοσή μας και το μεθυστικό δέσιμο της γης με τα ζώα και τον άνθρωπο”, κανείς μεγάλος δεν μπορεί να φανταστεί την εξέλιξη της μοναδικής αυτής δραστηριότητας.

Τα παιδιά στην πλατεία της Καρύταινας χωρίζονται σε ομάδες και η καθεμιά ετοιμάζει το δικό της ψωμί

Τη χαρά στο βλέμμα των παιδιών. Στην πλατεία, καμιά πενηνταριά πιτσιρίκια, με τη χρήση ομοιωμάτων παραδοσιακών εργαλείων “ρίχνονται” στο όργωμα, στη σπορά, στο θέρισμα, στο αλώνισμα και στο άλεσμα του σιταριού για να καταλήξουν στο ζύμωμα ψωμιών όπως χριστόψωμο, λαγάνα, κουλούρα του γάμου και κυρά-Σαρακωστή που σχετίζονται με τις γιορτές του έτους υπό την μοναδική καθοδήγηση του εξαιρετικού δασκάλου Αλέξανδρου Καρκατζούλη που υλοποίησε το μουσειοεκπαιδευτικό πρόγραμα της ερευνήτριας Κοινωνικής Λαογραφίας, κυρίας Θεοδώρας Σπανού.

Ο μικρός λιχνιστής…

Αμέτρητα μικρά δαχτυλάκια ζυμώνουν με δύναμη, με γέλια και με υπερηφάνεια κάτω από τις οδηγίες των δασκάλων τους και υπό τον ήχο παραδοσιακής μουσικής: “Να το πάρουμε στο σπίτι, μαμά, το ψωμί που φτιάξαμε και να το ψήσουμε στο φούρνο μας! Κι εμείς έτσι πρέπει να το φτιάχνουμε το ψωμί, να μην ξαναπάρουμε ποτέ από το σούπερ μάρκετ! Μου το υπόσχεσαι, μαμά;” Θέλεις να το υποσχεθείς αλλά το ζύμωμα της “προόδου” με τα λιγοστά απομεινάρια χρόνου δεν σου το επιτρέπουν.

Τα παιδιά αλωνίζουν γεμάτα χαρά

Το μόνο που σ” αφήνουν να πεις είναι πως και του χρόνου “Θα έρθουμε ξανά εδώ. Κάθε χρόνο θα ερχόμαστε ξανά, εδώ, στον τόπο-ορμητήριο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κι όλα θα μοιάζουν με γιορτή…”. Αξίζει να επισημάνουμε ότι το μουσειοεκπαιδευτικό πρόγραμμα εντάσσεται στο διδακτορικό πρόγραμμα του Λαογραφικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών για παιδιά νηπιακής και σχολικής ηλικίας.

Ο δάσκαλος κ. Αλέξανδρος Καρκατζούλης, καθοδηγητής των παιδιών και υπεύθυνος για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος με θέμα το ψωμί

Τα γαιδουράκια φορτωμένα οδηγούνται στο αλώνι

Τις εκδηλώσεις παρακολούθησαν ο βουλευτής Αρκαδίας του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Παπαηλιού, ο δήμαρχος Ιλίου Αττικής Νίκος Ζενέτος, ο δήμαρχος Μεγαλόπολης Διονύσιος Παπαδόπουλος και εκατοντάδες επισκέπτες.