Της Έφης Γιάννου

Θα μπορούσε να είναι ένα ρέκβιεμ για έναν παιδαγωγό. Θα μπορούσε να είναι ρέκβιεμ για ένα όνειρο. Θα μπορούσε να είναι ρέκβιεμ για ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα.

«Πώς μπορεί ένας «αλυσοδεμένος» παιδαγωγός να μιλήσει για τις αλυσίδες που πρέπει να σπάσουν; Και θα ακουστεί στο βάθος μια φωνούλα που θα λέει να μην τσουβαλιάζεις και να μην γενικεύεις γιατί υπάρχουν εξαιρέσεις.»

Η σημερινή πραγματικότητα και ρουτίνα των παιδαγωγών και συγκεκριμένα των νηπιαγωγών, μιας και για αυτή μπορώ να μιλήσω υπεύθυνα, στα ιδιωτικά νηπιαγωγεία είναι απογοητευτική. Δεν υπάρχει ούτε ένα εναλλακτικό σχολείο-νηπιαγωγείο στην Ελλάδα με τον τρόπο που το φαντάζεται κανείς. Υπάρχουν τάσεις για εναλλακτικά σχολεία. Υπάρχουν πράγματι, παιδοκεντρικά σχολεία, εστιασμένα στις ανάγκες των παιδιών και σε ομαδοσυνεργατικά μοντέλα αλλά έως εκεί. Το ζήτημα εξάλλου αυτού του κειμένου δεν είναι τόσο οι τάσεις και τα μοντέλα, όσο η εξοντωτική και μεσαιωνική κατάσταση συνθηκών εργασίας. Ο στόχος και το επίκεντρο του κειμένου είναι ο παιδαγωγός.

Αναρωτιέμαι πώς ο εκάστοτε εργοδότης αναφέρεται στον υποψήφιο εργαζόμενο για τις παιδοκεντρικές προσεγγίσεις, οι οποίες προωθούν την ενσυναίσθηση, τη φαντασία, την δημιουργία ελεύθερων ανθρώπων με κριτική σκέψη και ταυτόχρονα του αφαιρεί την δυνατότητα ελευθερίας;

Επομένως, η τάση είναι μονόπλευρη και η απουσία όσων ισχυρίζεται -σε πρακτικό επίπεδο στην καθημερινότητα των παιδαγωγών- δείχνει ότι μάλλον πρόκειται για ταμπέλα μιας και δεν υπάρχει ουσιαστική πρακτική εφαρμογή αυτού που προωθεί. Οι θεωρίες είναι πολλές, οι γνώσεις επίσης. Δυστυχώς όμως όλα παραμένουν στις θεωρητικές βάσεις και το σχολείο αδυνατεί να τα αφομοιώσει στην πραγματικότητα. Έτσι διαχωρίζεται η καθημερινότητα από την σχολική πραγματικότητα. Σαν να υπάρχουν δύο, ενώ ο στόχος είναι η μία μέσω της αλληλεπίδρασης σχολείου και κοινωνίας.

«Το πτυχίο σου, η επιστημονική σου οντότητα και η κατάρτιση είναι αδιάφορα. Έχουν υπόσταση μόνο στη διαφήμιση του σχολείου για το προσωπικό που διαθέτει»

Η στέρηση της ελευθερίας έρχεται από την στιγμή που υπογράφεις σύμβαση στο ιδιωτικό νηπιαγωγείο-παιδικό σταθμό- σχολείο ως ανειδίκευτος ουσιαστικά εργάτης. Το πτυχίο σου, η επιστημονική σου οντότητα και η κατάρτιση είναι αδιάφορα. Έχουν υπόσταση μόνο στη διαφήμιση του σχολείου για το προσωπικό που διαθέτει. Πέρα από εκεί είναι άχρηστα έως και ασήμαντα, στην πλειονότητα των σχολείων, γιατί παίρνεις τον βασικό μισθό των 512 μικτά και 450 καθαρά. Κάθε ιδιωτικό νηπιαγωγείο-παιδικός σταθμός χρειάζεται επίσημα να έχει έναν/μια διορισμένο-η νηπιαγωγό στο υπουργείο παιδείας για να μπορεί να λειτουργήσει. Επομένως, με αυτή την συνθήκη, ο οποιοσδήποτε «εναλλακτικός» εργοδότης προσλαμβάνει παιδαγωγούς με σύμβαση ανειδίκευτου εργαζόμενου. Επομένως, ούτε προϋπηρεσία συγκεντρώνεις στο αντικείμενό σου, ούτε δέχεσαι τις απολαβές του παιδαγωγού.

Ταυτόχρονα, όσο εναλλακτικό και να είναι το σχολείο που εργάζεσαι πρόκειται για ιδιωτική επιχείρηση, η οποία ως επιχείρηση έχει στόχο το κέρδος και την αύξηση πελατών. Εκεί ξεκινά το πρόβλημα με τα ιδιωτικά σχολεία. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχει σοβαρή και σημαντική διαφορά με την ποιότητα σπουδών του δημόσιου σχολείου. Στη δεύτερη περίπτωση, οι δυσκολίες είναι άλλης φύσης και αφορούν την έλλειψη κονδυλίων, χρηματοδότησης για υλικά και υποδομές ως απόρροια και της οικονομικής κρίσης. Και λέω ως απόρροια «και» της οικονομικής κρίσης, καθώς δεν είχε δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη στήριξη της δημόσιας παιδείας πριν από αυτή.

«Στο ιδιωτικό σχολείο ο παιδαγωγός βρίσκεται διαρκώς σε υποδεέστερη θέση είτε απέναντι στον εργοδότη, είτε απέναντι στους γονείς»

Η δημόσια εκπαίδευση είναι απαλλαγμένη από τις πελατειακές σχέσεις και το πελατειακό αλισβερίσι, καθώς δεν είναι επιχείρηση αλλά δημόσιο αγαθό. Ο παιδαγωγός είναι εστιασμένος στο παιδαγωγικό κομμάτι -αναφέρομαι στους συνειδητοποιημένους παιδαγωγούς- και στους παιδαγωγικούς στόχους. Αντίθετα στο ιδιωτικό σχολείο ο παιδαγωγός βρίσκεται διαρκώς σε υποδεέστερη θέση είτε απέναντι στον εργοδότη, είτε απέναντι στους γονείς. Η υποδεέστερη αυτή θέση δεν αφορά την ποιότητα της εργασίας του, αλλά είναι κριτική απέναντι στην ελευθερία εφαρμογής όσων επιστημονικά θέλει να εφαρμόσει με επιχειρήματα. Βρίσκεται υπόλογος απέναντι στον δυσαρεστημένο γονέα που επειδή πληρώνει απαιτεί την δική του γραμμή και απαγόρευση σε ότι δεν του αρέσει. Και εδώ χρειάζεται να διαχωριστούν κάποια πράγματα. Είναι εντελώς διαφορετικό να υπάρχει μια σχέση εμπιστοσύνης, κατανόησης και συζήτησης ανάμεσα στις δύο πλευρές από το να υπάρχει η επιβολή γιατί ο ένας βρίσκεται σε ισχύουσα θέση. Η συνεργασία γονέα- παιδαγωγού εξάλλου είναι ένα πονεμένο ζήτημα με πολλά προβλήματα και δυσκολίες ούτως ή άλλος, το οποίο δυσχεραίνει όταν υπάρχουν ανισότητες στη σχέση τους.

Επομένως, πέρα από την εργοδοτική αυθαιρεσία τίθεται και το ζήτημα των γονέων. Ο παιδαγωγός πολλές φορές αντιμετωπίζεται ως κατώτερος, ως αντικείμενο, ως δούλος ο οποίος είναι υποχρεωμένος να μην φέρει αντιρρήσεις γιατί έχει άδικο. Οι παράλογες απαιτήσεις του εκάστοτε γονέα ασκούν βέτο στην ομαλή λειτουργία της ομάδας. Απέναντι σε έναν/μια παιδαγωγό που πρέπει να ταΐζει, να καθαρίζει, να σκουπίζει και να είναι πάνω από κάθε παιδί. Ο/η παιδαγωγός είναι ούτως ή άλλος πάνω από το κάθε παιδί αλλά όχι με τους κανόνες που θέτουν οι γονείς. Όχι με τους κανόνες που θέλουν να ισχύουν. Ο εκάστοτε γονέας θέλει μια προσωπική νταντά για το παιδί του και αδιαφορεί για το παιδαγωγικό κομμάτι και όσα ο παιδαγωγός αναφέρει στις συναντήσεις. Πάντα το παιδαγωγικό κομμάτι περνάει στα ψιλά γράμματα και ξεπετιέται σε δύο λεπτά για να εστιαστεί η συζήτηση στον αν τρώει το παιδί το φαγητό του.

«Ο γονέας επειδή πληρώνει, απαιτεί τη δική του γραμμή και απαγορεύει ό,τι δεν του αρέσει»

Κατανοώ τα άγχη των γονέων, αλλά αυτό είναι διαφορετικό από τον παραλογισμό του επίμονου πελάτη. Η μοναδική έμφαση που δίνεται για το παιδαγωγικό κομμάτι είναι αν θα μάθει να γράφει πριν πάει στην πρώτη τάξη. Και εκεί έρχεται η καταρράκωση του παιδαγωγού που σε όλες τις συναντήσεις, στην καθημερινότητά του και στους στόχους του μιλούσε για σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις, για την κατάκτηση της γραφής μέσω του παιχνιδιού και των διαφόρων πρότζεκτ, την αξία της αναδυόμενης γραφής, την αξία της εστίασης στο συναίσθημα, στην ομαδοσυνεργατική προσέγγιση, στην προώθηση της κριτικής σκέψης, της δημιουργικότητας. Όλα αυτά γκρεμίζονται σε ένα λεπτό για να συζητήσεις πως θα καταφέρει να φάει το παιδί φακές. Στον αυτόματο πιλότο όλα, αναρωτιέσαι αν σε άκουσαν ποτέ. Είσαι εκεί τους ακούς, τους στηρίζεις, τους καθησυχάζεις, τους λες για την αυτονομία του παιδιού, για την δυνατότητα επιλογής, για την κατάκτηση ενός αιτήματος μέσω προσπάθειας και όλα καταρρέουν. Και αναρωτιέσαι τι κάνεις λάθος. Γιατί δεν σε ακούνε; Κάνεις προσπάθειες για άνοιγμα του σχολείου, καλείς γονείς να έρθουν να αλληλεπιδράσουν, να βιώσουν την καθημερινότητά σας, να εμπλακούν, να προτείνουν και πάντοτε έρχονται ούτε οι μισοί. Επιδιώκεις να καλλιεργηθεί το δέσιμο, κάνεις προσπάθεια να συμμετέχουν και στο τέλος της γιορτής έρχονται αγχωμένοι να σου πουν ότι το παιδί τους δεν είπε σωστά τα λόγια του, μήπως έχει κάποιο πρόβλημα; Και αναρωτιέσαι τι πάει λάθος; Η ουσία είναι η ευχαρίστηση, η συμμετοχή, το λάθος που δεν γίνεται να μην το βιώσουμε σε ότι κάνουμε γύρω μας. Η γοητεία του λάθους, η αλληλεπίδραση, τα αποτελέσματα μιας ομαδικής εργασίας.

Οι απογοητεύσεις είναι καθημερινές όπως και οι δυσκολίες. Για να αναλογιστείς κάποια στιγμή αν έχει νόημα ό,τι κάνεις. Έχει, έχει στην ομάδα σου με τα παιδιά, το βλέπεις στο πρόσωπό τους, στα λόγια τους, στα συναισθήματά τους, στο ότι το χ παιδί τρώει τις φακές στο σχολείο και όχι στο σπίτι. Σημάδια που μαρτυρούν ότι κάτι κάνεις σωστά.

Από την άλλη οδηγείσαι σε καθημερινό burn out. Το παιδαγωγικό κομμάτι τείνει να καταλαμβάνει λιγότερη αξία καθώς πρέπει να φροντίζεις για το φαγητό, την τουαλέτα, το μάζεμα των πραγμάτων, το μάζεμα της αίθουσας. Δεν προλαβαίνεις να πας ούτε στην τουαλέτα. Φωνάζεις τη συνάδελφο να προσέχει την ομάδα σου για να τρέξεις στην τουαλέτα. Δεν έχεις διάλειμμα, δουλεύεις συνεχόμενα με τα παιδιά σου και πρέπει να φροντίζεις την σωματική τους ακεραιότητα, να παρακολουθείς ότι συμβαίνει διαρκώς, να υλοποιείς το παιδαγωγικό κομμάτι, να τρέχεις σε συναντήσεις απογευματινές, οι οποίες δεν πληρώνονται ως έξτρα ώρες, το ίδιο και οι συναντήσεις με τους γονείς τα απογεύματα, οι πρόβες, οι γιορτές. Οχτώ ώρες δεν παίρνεις ανάσα. Άδεια δικαιούσαι μία ή δύο μέρες τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Δεν μπορείς να λείψεις μια μέρα γιατί η τάξη σου θα μείνει χωρίς παιδαγωγό, δεν μπορείς να αρρωστήσεις ή απλά να θες να πάρεις μια μέρα άδεια γιατί το έχεις ανάγκη. Γυρίζεις στο σπίτι σου κουρέλι, πιεσμένη ψυχικά και συναισθηματικά γιατί αισθάνεσαι εγκλωβισμένη. Από την άλλη διαβάζεις και ακούς για την ευκολία του επαγγέλματος, για τις άδειες, για τις απαιτήσεις των παιδαγωγών. Νιώθεις ότι θα τρελαθείς, προσπαθείς να αδιαφορήσεις και να σκεφτείς ότι πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά όμως όχι.

Πόσες φορές έχεις βρεθεί σε συζήτηση που να αφορά τους παιδαγωγούς, οι οποίοι κάθονται 3 μήνες το καλοκαίρι και ένα μήνα τα Χριστούγεννα και το Πάσχα και πολύ καλά κάνουν στα ιδιωτικά και σε αφήνουν δύο μέρες; Υπάρχει μένος και άδικοι χαρακτηρισμοί για τους παιδαγωγούς. Όλα τα επαγγέλματα έχουν τα άγχη τους και τις δυσκολίες τους, ωστόσο δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί το βαθμό δυσκολίας και εξουθένωσης των παιδαγωγών. Το καλοκαίρι λήγει η σύμβασή σου και απολύεσαι για να πάρεις αν δικαιούσαι το έκτακτο επίδομα. Σε απολύει το καλοκαίρι για να σε προσλάβει το φθινόπωρο αλλά αν ζητήσεις άδεια την σχολική χρονιά επικαλείται τον ένα μήνα του καλοκαιριού λέγοντας ότι την παίρνεις τότε. Μα τότε απολύομαι δεν παίρνω άδεια.

«Το παιδαγωγικό κομμάτι τείνει να καταλαμβάνει λιγότερη αξία καθώς πρέπει να φροντίζεις για το φαγητό, την τουαλέτα, το μάζεμα των πραγμάτων, το μάζεμα της αίθουσας»

Και όλες αυτές οι σκέψεις μπερδεμένες και ανακατεμένες σαν μια σούπα για να δείξεις ότι η εκμετάλλευση στα ιδιωτικά σχολεία-νηπιαγωγεία είναι υπαρκτή στην πλειονότητά τους. Όσο καλές και να είναι οι συνθήκες συνεργασίας, η εκμετάλλευση υφίσταται και δεν μπορεί να το αρνηθεί κανείς αυτό. Το πολυεργαλείο παιδαγωγός, καθαρίστρια, νταντά, συνοδός με τα 450 ευρώ για οχτώ ώρες κάθε μέρα χωρίς ούτε ένα διάλειμμα και υπό την συνεχή πίεση του εργοδότη για να είσαι δημιουργική, ευπαρουσίαστη αλλά και απλή, γρήγορη, να παρουσιάζεις κατασκευές στους γονείς (από αυτές που τις φτιάχνεις μόνη σου για να τις δώσουν τα παιδάκια στο σπίτι τους -γιατί πρέπει να κάνεις και μια ευπαρουσίαστη κατασκευή- εκεί διαλύεται όλος ο κόσμος σου και συνειδητοποιείς το σάλιο που χαλάς για να επιχειρηματολογείς για την αξία της δημιουργίας των παιδιών με τα ψεγάδια της, τα χρόνια που σπούδαζες), ο οικονομικός εξευτελισμός, η υπονόμευση της επιστημονικής σου κατάρτισης, η απουσία ενσυναίσθησης και η ψυχική καταρράκωση που σε κάνουν να μετράς αντίστροφα πότε θα έρθει Παρασκευή, Χριστούγεννα, Πάσχα, Καλοκαίρι για να κλείσεις την καγκελόπορτα σιχτιρίζοντας και να τρέξεις στο πρώτο νησί να αναπνεύσεις.

«Η μόνη διέξοδος είναι η ανταπόκριση και η συναναστροφή με τα παιδιά που σου δίνουν feedback για να την βγάλεις και σήμερα.»

Και όλα αυτά δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά. Είναι η καθημερινότητα όλων των παιδαγωγών στα ιδιωτικά σχολεία αλλού σε μεγαλύτερο και αλλού σε μικρότερο βαθμό. Η παιδοκεντρική επιχείρηση φτύνει απομεινάρια ονείρων και κριτικής σκέψης και ταυτόχρονα φωνάζει πόσο παιδοκεντρική είναι αλλά εσύ είσαι εξαίρεση γιατί είσαι εργαζόμενος. Όποιος φωνάζει αυτό που είναι, προσπαθεί φωνάζοντας, μάλλον, να πείσει και τον ίδιο του τον εαυτό του. Και αναρωτιέμαι πώς να μην μισήσει ένα παιδί το σχολείο στα 18 του, όταν το μισεί ο παιδαγωγός γιατί τον πνίγουν οι συνθήκες; Πώς θα μιλήσει για την αξία της ελευθερίας και άποψης ενώ είναι αλυσοδεμένος καθημερινά; θα λέει ψέματα, όχι στα παιδιά του αλλά στον ίδιο τον εαυτό του και θα κλαίει τα βράδια πριν βάλει το ξυπνητήρι για την επομένη.

Έτσι έχεις δύο επιλογές ή να παραιτηθείς μια για πάντα από το επάγγελμα ή αν έχεις τη δύναμη να το πολεμήσεις από μέσα (γρήγορα διαπιστώνεις ότι είναι μάταιο) ή να δημιουργήσεις κάτι δικό σου ή να χαράξεις νέα επαγγελματική πορεία γιατί αισθάνεσαι υπονόμευση και πολύ χειρότερα συνένοχος σε μια κοινωνία που πουλάει εικόνα και όχι ουσία.

Πηγή: 3pointmagazine.gr